Δεν έχω εδώ πρόθεση να αποτυπώσω τα λάθη της μαρξιστικής θεωρίας αλλά παίρνω την ευκαιρία που μου δίδεται να απαριθμήσω τρία μόνο από την μακρύ κατάλογο:

Α) ορίζεται το προλεταριάτο ως η πρωτοπόρα δύναμη για την οικοδόμηση μια ανώτερης μορφής κοινωνικής οργάνωσης όπως είναι η σοσιαλιστική, την ίδια στιγμή που αυτό θεωρείται αλλοτριωμένο από τις αστικές αξίες,

Β) ο Μάρξ αναλαμβάνει να αναλύσει τη σχέση Είναι / Συνείδησης, με όρους ιστορικούς. Αλλά θέτει στο επίκεντρο τον εργάτη ως φορέα της επαναστατικής συνείδησης μετά την ηλικία των 18 ετών. Τότε δηλαδή που αυτός, λίγο ή πολύ, εισέρχεται στη παραγωγική διαδικασία. Πριν όμως ο εργάτης αυτός δεν υπήρχε, δεν διαμορφώθηκε εντός του κόσμου; Γεννήθηκε δεκαοκτώ χρονών; Δεν διαμόρφωσε συνείδηση από τη σχέση του με το περιβάλλον από τα νεώτερα χρόνια του; Γιατί δύναται να είναι πρωτοπόρος φορέας του νέου νοήματος;

Γ) ο Μάρξ όρισε τις κοινωνικές συγκρούσεις ως οριζόντιες. Τάξη με τάξη. Στην ιστορία όμως τα περισσότερο έγκυρα παραδείγματα κοινωνικών και εθνικών συγκρούσεων έχουν κάθετο χαρακτήρα. Ελίτ με ελίτ, οι οποίες προσπαθούν να πάρουν με το μέρος τους τμήματα του λαού.

Στην Ελλάδα τα κόμματα της αριστεράς, ασπάστηκαν και εφάρμοσαν την σταλινική παραχάραξη του μαρξισμού. Η πρωτότυπη θεωρία δεν προσαρμόστηκε, δεν καλλιεργήθηκε και δεν κατανοήθηκε ούτε από τις ηγεσίες ούτε από τους οπαδούς των σχετικών κομμάτων. Βεβαίως υπήρξαν μελετητές του Μάρξ αλλά αυτοί δεν έδρασαν παρά μόνο ως μονάδες μέσω των κειμένων τους και συχνά «απόλαυσαν» την κατακραυγή των «επίσημων» εδραιωμένων κομμάτων.

Δεν είναι εύκολο να βρει κανείς επεξεργασίες στη πρωτότυπη εκδοχή της μαρξιστικής θεωρίας. Στην Ε. Ένωση, της Ελλάδας μη εξαιρουμένης, η αριστερά είναι ταυτισμένη με το «ρεβιζιονισμό» του Μπερστάϊν και του Κάουτσκι. Οριακές μεταρρυθμίσεις θα βελτιώσουν ενδεχομένως τη ζωή των εργαζομένων. Τα πλαίσια του συστήματος είναι τόσο ισχυρά ώστε παραμένουν άθικτα και απρόσβλητα.

Ειδικά στην Ελλάδα, ο μαρξισμός είναι η περισσότερο κακοποιημένη θεωρία από οποιαδήποτε άλλη. Στο ΚΚΕ, κυριαρχεί η παλιά εκδοχή της σταλινικής ερμηνείας η οποία φυσικά δεν άπτεται σε κανένα σημείο με τη σημερινή πραγματικότητα. Στο ΣΥΡΙΖΑ, διάσπαρτες ομάδες μαρξιστικής παρανόησης, παραγκωνίζονται ρητορικά αλλά η επικρατούσα γραμμή συνοψίζει το νόημα της οριακής μεταρρυθμιστικής βελτίωσης. Κανείς απ’ αυτούς δεν έχει προφέρει το αίτημα για σοσιαλιστικό μετασχηματισμό. Δεν είναι τυχαίο. Η μαρξιστική θεωρία περιέγραφε και ανέλυε τον κόσμο της βιομηχανικής κοινωνίας. Όταν αυτός αντικαταστάθηκε από τον ψηφιακό καπιταλισμό και τη μεταβιομηχανική διάρθρωση, η θεωρία παρέλυσε και όπου νάναι θα αφήσει και τη τελευταία της πνοή. Ή μήπως δεν είναι έτσι; Μπορεί η παρούσα οικονομική και κοινωνική κρίση να αναζωπυρώσει τη μαρξιστική αναλυτική δύναμη, ή μήπως ο Μάρξ θα πάρει και αυτός οριστικά τη θέση του στο μουσείο των μεγάλων διανοητών; Ίδωμεν.

Θ. Κουρματζής

Οικονομολόγος / Στατιστικός / Συγγραφέας.