ΟΙ ΑΝΙΣΟΤΗΤΕΣ ΕΙΝΑΙ Η ΑΙΤΙΑ ΤΩΝ ΚΡΙΣΕΩΝ

Οι περισσότεροι οικονομολόγοι θεωρούν ότι οι κρίσεις αποτελούν δομικό στοιχείο του οικονομικού και κοινωνικού συστήματος. Υπάρχουν όμως και άλλοι όπως οι νεοκλασικοί που πιστεύουν ότι οι κρίσεις δεν οφείλονται στις προκείμενες του συστήματος αλλά είναι αποτελέσματα εξωγενών παραγόντων όπως οι ατομικές επιλογές, οι δεξιότητες του ανθρωπίνου κεφαλαίου, οι κληρονομικοί θεσμοί, κλπ.

Είτε είναι εσωτερικοί οι λόγοι της εμφάνισης κρίσεων είτε εξωτερικοί του οικονομικού συστήματος εκείνο που έχει σημασία να εντοπιστεί είναι οι συνέπειες και τα αποτελέσματα που παράγουν καθώς και οι επιπτώσεις που εκδηλώνονται στο βιοτικό επίπεδο των ανθρώπων, νοικοκυριών και επιχειρήσεων. Χωρίς να υπεισέρχομαι στην εξέταση των συνολικών επιπτώσεων των κρίσεων, εδώ θα ασχοληθώ μόνο με τις ανισότητες, εισοδηματικές, κοινωνικές, κλπ, που τείνουν τα τελευταία χρόνια να εξελιχθούν σε κυρίαρχη τάση σε όλες σχεδόν τις χώρες.

Κατά τις δύο πρώτες δεκαετίες μετά το δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο οι οικονομικές ανισότητες παρά το ό,τι ήταν έκδηλες στους λογαριασμούς των εισοδημάτων δεν μπορούσαν να θεωρηθούν ως παράγοντας δημιουργίας κρίσεων. Μετά το τέλος όμως της δεκαετίας του ΄70 και όταν άρχισε η περίοδος αποδόμησης των οικονομικών της ζήτησης οι ανισότητες εντάθηκαν με ταχύτατο ρυθμό και με τέτοιο τρόπο ώστε να θεωρούνται από πολλούς σήμερα ως γενεσιουργοί πλέον παράγοντες των οικονομικών κρισιογόνων διαταραχών οι οποίες αναπαράγουν σε χειρότερο επίπεδο τις ανισότητες.

Το αποτέλεσμα είναι να δημιουργείται χάσμα μεταξύ των πλουσίων και των φτωχών εντός μιας χώρας αλλά και ανάμεσα στις αντίστοιχες χώρες το οποίο διευρύνεται συνεχώς. Και δεν είναι μόνο αυτό. Σύμφωνα με μελέτη του ΟΟΣΑ για την παγκόσμια ανάπτυξη οι γιγαντιαίες ανισότητες που παρατηρούνται επιφέρουν αρνητικά αποτελέσματα και στην οικονομική μεγέθυνση και κοινωνική ανάπτυξη. Από το 1990 έως το 2010 οι εισοδηματικές ανισότητες έχουν οδηγήσει την ανάπτυξη σε μείωση κατά 4,7%. Όσο δηλαδή αυξάνονται οι ανισότητες τόσο μειώνεται η οικονομική ανάπτυξη. Παρομοίως και το ΔΝΤ σε μελέτη του έχει καταλήξει πως τα τελευταία είκοσι πέντε χρόνια η μείωση της μεγέθυνσης που οφείλεται στην αύξηση των ανισοτήτων φθάνει στο 8,5%.

                           ΠΡΟΣ ΤΑ ΠΟΥ ΠΑΝΕ ΟΙ ΤΙΜΕΣ ΠΕΤΡΕΛΑΙΟΥ

Η ενεργειακή κρίση που μαστίζει τις χώρες αυτή την περίοδο έχει κατά βάση την αιτία της στην εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία. Δευτερογενής αιτία θεωρείται η αντίδραση της ευρωπαϊκής Ένωσης η οποία προχώρησε διστακτικά στην επιβολή κυρώσεων στην Ρωσία.

Μετά από τις αυξομειώσεις των τιμών κατά τον δύοντα χρόνο οι προβλέψεις για το προσεχές διάστημα θεωρούνται αβέβαιες και μάλλον χαμηλών πιθανοτήτων. Πολλοί ειδικοί διεθνείς οργανισμοί ωστόσο αψηφώντας την αβεβαιότητα στο παγκόσμιο περιβάλλον προσφέρουν προβλέψεις για την εξέλιξη των τιμών πετρελαίου και των παραγώγων του. Για παράδειγμα η Γκόλντμαν Σακς προβλέπει μείωση των τιμών κατά 10 δολάρια το βαρέλι από τα τρέχοντα επίπεδα ενώ το Διεθνές ενεργειακό φόρουμ ( IEF) προβλέπει αύξηση τους.

Οι αντιφατικότητες αυτές ενσωματώνουν τον υψηλό βαθμό αβεβαιότητας που διέπει το γεωπολιτικό πεδίο. Και τούτο γιατί ιστορικά έχει καταγραφεί ότι όλες οι ενεργειακές πετρελαιακές κρίσεις δεν είχαν οικονομική αιτιολογία αλλά γεωπολιτική, δηλαδή συγκρουσιακή διευθέτηση των διαφορών ανάμεσα σε κράτη. Έτσι και τώρα ενώ οι δυνάμεις της αγοράς πετρελαίου είναι σε θέση με μικρές διακυμάνσεις να βρουν την ισορροπία στην προσφορά και στη ζήτηση, όταν εμπλέκονται μη οικονομικοί παράγοντες όπως οι στρατιωτικές συγκρούσεις οι τιμές αρχίζουν ένα τρελό χορό ανόδου και καθόδου. Οι κρίσεις του ενεργειακού τομέα του 1974 και 1979 είχαν ως βασική αιτιολογία τους την αραβοϊσραηλινή σύγκρουση, όπως η σημερινή κρίση εδράζεται στο πόλεμο Ρωσίας – Ουκρανίας.

Πέρα από τον πόλεμο αυτό δύο ακόμα παράγοντες έχουν λόγο στην ανάπτυξη της ενεργειακής κρίσης. Ο πρώτος είναι η πολιτική που εφαρμόζει η Κίνα για να αντιμετωπίσει τον Covid 19 και ο δεύτερος είναι η μείωση του ρυθμού ανάπτυξης των δυτικών κυρίως οικονομιών λόγω του ενεργειακού πληθωρισμού. Αν εξετάσουμε τα φαινόμενα με λογικό τρόπο μπορούμε να θεωρήσουμε ότι ο εγκλεισμός στην Κίνα θα περιορίσει και την οικονομική δραστηριότητα και επομένως οι ρυθμοί ανάπτυξης θα μειωθούν. Αυτό θα μειώσει και τη ζήτηση για τα ενεργειακά προϊόντα. Το ίδιο θα συμβεί και στις δυτικές οικονομίες οι οποίες θα εφαρμόσουν μία συσταλτική πολιτική δηλαδή περιορισμό της φθηνής προσφοράς χρήματος για να αντιμετωπίσουν τα υψηλά επίπεδα πληθωρισμού. Και από εδώ θα έχουμε μείωση της ζήτησης λόγω της κάμψης της παραγωγικής δραστηριότητας.

                               ΟΙ ΠΕΡΙΠΕΤΕΙΕΣ ΤΟΥ ΜΑΡΞΙΣΜΟΥ

Θα γυρίσουμε, με το άρθρο αυτό, πίσω, φέρνοντας τον παρελθόντα χρόνο μπροστά, στο παρών, όχι για να ενταφιάσουμε τις ιδεολογίες που περιείχε και οι οποίες τον διαμόρφωσαν αλλά για να αποτιμήσουμε τις αξίες τους, με τον δέοντα σεβασμό.

Πολλοί ισχυρίζονται ότι δεν υπάρχουν πλέον ιδεολογίες. Εξανεμίστηκαν με την κατάρρευση του συστήματος του διεθνούς διπολισμού στην ισορροπία ισχύος. Ο ψυχρός πόλεμος μεταξύ των ΗΠΑ και της ΕΣΣΔ, είχε δημιουργήσει τις κατάλληλες ευκαιρίες να αναδυθούν ιδεολογίες, από τα αριστερά και από τα δεξιά του φάσματος, για να συγκαλυφθούν τα ωμά οικονομικά συμφέροντα των κοινωνικών μπλοκ και των φορέων τους.

Δηλαδή ο στόχος των ιδεολογιών ήταν να δημιουργήσουν ένα φενακισμένο κόσμο πάνω από τον πραγματικό και να φυλακίσουν εκεί μέσα τη σκέψη των ενεργών ανθρώπων και τη δράση τους. Σε μεγάλο βαθμό πέτυχαν αλλά η διάλυση του διπολισμού αφαίρεσε από τις μεγάλες δυνάμεις την αιτιολογία για την λεγόμενη πάλη των ιδεολογιών. Με άλλα λόγια, ιδρυτές των ιδεολογιών, όπως ο Μάρξ για παράδειγμα, έπεσαν θύματα των επιγόνων οπαδών τους, που προσάρμοσαν τις αρχές τους στη σκοπιμότητα των συμφερόντων τους, ταξικών ή ατομικών.

Εδώ θα ασχοληθούμε συνοπτικά με τις αριστερές ιδεολογίες και κυρίως με τον μαρξισμό και τις ποικίλες εκφάνσεις του. Ο υπαρξισμός, ο στρουκτουραλισμός και ο νεοθετικισμός της Οξφόρδης, θα περιμένουν μια άλλη φορά.

Ο Κάρλ Μάρξ πεθαίνει το 1883. Η ζωή του δεν ήταν αφιερωμένη μόνο στην επεξεργασία της επαναστατικής θεωρίας του αλλά μεγάλο μέρος της επενδύθηκε και στη πολιτική δράση. Ο Φρήντριχ Ένγκελς πεθαίνει το 1895. Τη χρονιά που επιμελήθηκε την επανέκδοση των κειμένων του φίλου του για την «Ταξική πάλη στη Γαλλία, 1848-1851». Ο γέρο Ένγκελς ήταν ο πρώτος που άρχισε να αναθεωρεί τη θεωρία που επεξεργάστηκε ο Μάρξ, με τη συμβολή του βεβαίως, στα χρόνια της νεότητας. Σκεφτόταν, με αφορμή την ανάπτυξη του συνδικαλισμού και του σοσιαλδημοκρατικού κόμματος στη Γερμανία, μήπως ήταν δυνατή η κατάληψη της εξουσίας όχι με επαναστατικά μέσα, αλλά μέσω της κοινοβουλευτικής διαδικασίας.

ΓΙΑΤΙ ΧΑΝΕΙ ΑΞΙΑ ΤΟ ΕΥΡΩ                             

Το ενιαίο ευρωπαϊκό νόμισμα περνάει δύσκολες ώρες. Η αξία του έναντι του αμερικανικού δολαρίου έχει φθάσει εκεί που ήταν το 2002, δηλαδή λίγο μόνο μετά την καθιέρωση του.

Τι ακριβώς συμβαίνει; Πως μπορεί να εκτιμηθεί το φαινόμενο, πως να αναλυθεί και αν επιτρέπεται να είμαστε αισιόδοξοι για μία αναστροφή.

Οι ισοτιμίες των νομισμάτων εξαρτώνται από την αποτελεσματικότητα των οικονομιών που εκπροσωπούν, της πολιτικής σταθερότητας των χωρών και ακόμα και της ικανότητας των σχετικών πληθυσμών να ασκήσουν θετική δράση για την αντιμετώπιση αρνητικών καταστάσεων. Φυσικά υπάρχουν και άλλοι πιο συγκυριακοί παράγοντες, οικονομικής φύσεως κυρίως, που προσδιορίζουν την συναλλαγματική αξία ενός νομίσματος. Ας πούμε τα μηνιαία ποσοστά ανεργίας ή των πλεονασμάτων/ ελλειμάτων των εμπορικών ισοζυγίων, κλπ.

Κάθε κεντρική τράπεζα εφαρμόζει μία συγκεκριμένη πολιτική για την σταθερότητα του νομίσματος της. Η πολιτική αυτή εξαρτάται από πολλούς παράγοντες μεταξύ των οποίων και η σημασιολογική προτεραιότητα που δίδει η ηγεσία της στον πληθωρισμό ή στην ανάπτυξη.

Η αμερικανική ομοσπονδιακή τράπεζα φαίνεται πως αντιλαμβάνεται διαφορετικά την τρέχουσα συγκυρία από ό,τι η Ευρωπαϊκή κεντρική τράπεζα. Αυτό σε ένα βαθμό είναι λογικό γιατί το αμερικανικό δολάριο ασκεί παγκόσμια ηγεμονία ως αποθεματικό νόμισμα ενώ το ευρώ όχι.

Ο αμερικανός κεντρικός τραπεζίτης Τζερόμ Πάουελ έχει επιδοθεί στην αύξηση των επιτοκίων κατά 75 μονάδες βάσης το τελευταίο χρόνο και προτίθεται να τα αυξήσει περισσότερο (180 μ.β) τους επόμενους μήνες. Αντίθετα η Λαγκάρντ δεν δίδει μεγάλη σημασία στην αύξηση των επιτοκίων γιατί ενώ εν μέρει η αύξηση αυτή μπορεί να αντιμετωπίσει τον υψηλό πληθωρισμό ενδεχομένως από την άλλη να εισάγει την ευρωπαϊκή οικονομία σε μία παρατεταμένη περίοδο ύφεσης. Συνεπώς το δίλημμα είναι πληθωρισμός ή ύφεση. Και στις δύο περιπτώσεις, στις ΗΠΑ ή στην Ε. Ένωση, η αύξηση των επιτοκίων, ο πληθωρισμός και η ύφεση είναι καταστάσεις που σημασιολογούνται διαφορετικά από τις ηγεσίες τους.

Η κεντρική διαφορά είναι η εξής: η οικονομία της ευρωπαϊκής ένωσης βρίσκεται πιο εκτεθειμένη στη διεθνή αγορά, δεδομένων των μεγάλων εξαγωγών της από την αμερικανική. Η μείωση της ισοτιμίας του νομίσματος της θα αυξήσει τις εξαγωγές διατηρώντας τα εξαγωγικά της προνόμια ενώ η αύξηση της αξίας του αμερικανικού δολαρίου μέσω των επιτοκίων θα δράσει έτσι ώστε να προκαλέσει μεγαλύτερες εισροές κεφαλαίων στις ΗΠΑ. Κεφάλαια από την Ευρώπη οδεύουν προς τις αμερικανικές κεφαλαιαγορές με αποτέλεσμα την μείωση της αξίας του ευρώ. Αυτό όμως δημιουργεί ελλείμματα στο ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών που όμως αντιμετωπίζονται από τα εμπορικά πλεονάσματα.

Το παιχνίδι θα τελειώσει όταν λήξει η ρωσική εισβολή στην Ουκρανία. Συνέπεια της ενεργειακής διαταραχής είναι ο πληθωρισμός στην Ευρώπη και όχι ενδημικό οργανικό φαινόμενο της Ευρωπαϊκής οικονομίας. Αυτός είναι και ο λόγος που η Λαγκάρντ δεν θέλει να προκαλέσει ύφεση με μία αύξηση των επιτοκίων που θα αυξήσει το κόστος του επενδυτικού κεφαλαίου και ενδεχομένως να διακόψει πολλά επενδυτικά προγράμματα των κρατών μελών. Αντίθετα ο πληθωρισμός στις ΗΠΑ δεν επηρεάζεται από τον πόλεμο αλλά ενδημεί ως φαινόμενο εντός της οικονομίας. Ως εκ τούτου η εφαρμογή του κανόνα Taylor διαφέρει ως προς την εφαρμογή της νομισματικής πολιτικής από τις δύο κεντρικές τράπεζες.

Η αύξηση των επιτοκίων της αμερικανικής ομοσπονδιακής τράπεζας ενισχύει την αξία του δολαρίου γεγονός που βοηθάει στην αντιμετώπιση του πληθωρισμού χωρίς να προκαλεί ύφεση λόγω της εισροής κεφαλαίων από την Ευρώπη ενώ η αντιμετώπιση του πληθωρισμού στην Ευρώπη μόνο με την διακοπή του πολέμου μπορεί να αντιμετωπιστεί. Διαφορετικά το φαινόμενο του στασιμοπληθωρισμού θα απειλεί τις ευρωπαϊκές οικονομίες όπως και το αυξανόμενο χρέος θα συγκρατεί τους ρυθμούς ανάπτυξης των οικονομιών.