Η μαζική απεργία για τη Λούξεμπουργκ είναι ένα μέσο δράσης το οποίο οδηγεί στη χειραφέτηση της εργατικής τάξης, τα ιδανικά της οποίας οφείλουν να γίνουν ιδανικά της κοινωνίας.

Διαφοροποιείται ακόμα και ως προς το θέμα της δικτατορίας του προλεταριάτου. Η συρρίκνωση της εργατικής εξουσίας εντός της Κεντρικής επιτροπής και αυτής εντός του πολιτικού γραφείου, την βρίσκει ολοκληρωτικά αντίθετη. Τη θεωρεί μια απελπισμένη απόπειρα μιας μειοψηφίας να μορφοποιήσει τον κόσμο σύμφωνα με τα ιδεώδη της.

Η Λούξεμπουργκ θα ταχθεί υπέρ της δικτατορίας της εργατικής τάξης αλλά το νόημα αυτής της δικτατορίας το περιγράφει ως εξής: «Ναι, ναι δικτατορία! Αλλά αυτή η δικτατορία συνίσταται στον τρόπο εφαρμογής της δημοκρατίας, όχι στην κατάλυση της».

Είναι γνωστές οι θέσεις της για την παγκόσμια εξάπλωση του καπιταλισμού. Γι’ αυτήν η παγκοσμιοποίηση αποτελεί ζωτική ανάγκη του συστήματος γιατί διευρύνει τις σφαίρες παραγωγής κερδών αλλά ταυτόχρονα το οδηγεί και στον αφανισμό του. Γιατί όσο περισσότερο η καπιταλιστική παραγωγή αντικαθιστά τους πιο καθυστερημένους τρόπους παραγωγής τόσο περισσότερο στενεύουν τα όρια της αγοράς που έχει δημιουργήσει στη προσπάθεια αναζήτησης κέρδους. Γρήγορα η επέκταση θα προσκρούσει στα μηχανικά της όρια και το αδιέξοδο θα επιλυθεί με το ξέσπασμα πολέμων, που θα οδηγήσουν στην κατάρρευση του.

Οι θεωρητικές θέσεις της Λούξεμπουργκ ίσως ήταν οξυδερκείς αλλά δεν επαληθεύτηκαν με το πέρασμα του χρόνου. Μάλλον αντιπροσώπευαν την προβληματική της εποχής και τον νέο ενθουσιασμό που προέκυψε από την ρωσική επανάσταση. Η Λούξεμπουργκ τελικά δολοφονείται στο πολιορκημένο Βερολίνο τον Ιανουάριο του 1919.

Οι ευρωπαίοι μαρξιστές εμφανίζονται στο χώρο της θεωρίας με μεγάλες αξιώσεις. Η διαφορά τους από τους μη ευρωπαίους έγκειται στο γεγονός ότι οι αναφορές στους στη δημοκρατία συνιστούν δομικό στοιχείο των αναλύσεων τους σε αντίθεση με τους μη δυτικούς συντρόφους τους.

Ο Gramsci ήταν ο ιδρυτής του κομμουνιστικού κόμματος της Ιταλίας. Τα έργα του μνημονεύονται ακόμα στους χώρους της ευρωπαϊκής διανόησης και επηρεάζουν πολλές ακτιβιστικές οργανώσεις της ευρωπαϊκής αριστεράς.

Ο Γκράμσι ξεπέρασε τις απλοϊκές προσεγγίσεις των μαρξιστών της εποχής και μας έδωσε τρεις βασικές θέσεις οι οποίες μπορούμε να πούμε ότι εμπλούτισαν τη μαρξιστική σκέψη. Η πρώτη αφορά στην πολιτιστική διάσταση της σοσιαλιστικής επανάστασης, η δεύτερη αφορά στην ιδέα «των εργοστασιακών συμβουλίων» και η τρίτη στη θεωρία των «οργανικών διανοουμένων».

Η εργατική τάξη για να εκπληρώσει το ιστορικό καθήκον της σοσιαλιστικής εγκαθίδρυσης θα πρέπει να καλλιεργήσει τα πολιτιστικά της μέσα, να διαμορφώσει τη δική τους κουλτούρα με βάση το ηθικό της ιδεώδες. Για να το πετύχει αυτό θα πρέπει να καταφύγει στο διανοητικό και πολιτιστικό έργο των δικών της διανοουμένων οι οποίοι με το έργο τους θα την ολοκληρώσουν ως διακριτή τάξη, σε κάθε επίπεδο. «… ένα ή πολλά στρώματα διανοουμένων που θα της προσφέρουν την ομοιογένεια της και την συνείδηση της ίδιας της της λειτουργίας όχι μόνο στο οικονομικό πεδίο αλλά επίσης στο πολιτικό και κοινωνικό» (Τετράδια της φυλακής).

Από την άλλη πλευρά, στο αστικό κράτος αντιπαραθέτει το θεσμό του εργοστασιακού συμβουλίου τον οποίο θεωρεί ως την τομή της οικονομικής υποδομής και της πολιτικής υπερδομής. Οι λειτουργίες του θα χειραφετήσουν την εργατική τάξη, θα τις προσδώσουν ικανότητες διοίκησης και θα την καταστήσουν ικανή να αναλάβει την σοσιαλιστική διακυβέρνηση της κοινωνίας.

Πολλά χρόνια της ζωής του ο Αντόνιο Γκράμσι τα πέρασε στις φυλακές, κυνηγημένος από τον Μουσολίνι.

Η Σταλινική αναίρεση

Η ουσιαστική όμως παραμόρφωση του μαρξισμού προήλθε από το σταλινικό καθεστώς που στερεώθηκε στην ΈΣΣΔ, μετά το 1924, αλλά εκείνη την εποχή το γεγονός δεν απασχόλησε κανέναν. Αντίθετα οι οικονομικές και πολεμικές επιτυχίες του Στάλιν, αποτέλεσαν πρότυπο για πολλούς πολιτικούς ακόμα και για κυβερνήσεις.

Πιστός στο δόγμα ότι ο σκοπός αγιάζει τα μέσα, ο Στάλιν προέβει σε πράξεις μέσα στο κόμμα αλλά και έξω απ’ αυτό, που δεν γνώρισε παρόμοιες ο σοβιετικός λαός.

Κατά τη δεκαετία του 1930 ο Στάλιν εισήγαγε την πολιτική της επιταχυνόμενης εκβιομηχάνισης της σοβιετικής οικονομίας. Για να επιτύχει το σχέδιο ο Στάλιν έλεγε πως ήταν αναγκαίο να προεισπραχθεί ένας φόρος από την αγροτιά. Έτσι δικαιολογήθηκε η πολιτική της αναγκαστικής κολεκτιβοποίησης των επαρχιών και η δίωξη των αντιταχθέντων κουλάκων που ακολούθησε. Αυτό όμως είχε ως αποτέλεσμα την ραγδαία αύξηση των τιμών αγροτικών προϊόντων και την πτώση του βιοτικού επιπέδου της εργατικής τάξης των πόλεων. Φαινόμενα «απειθαρχίας» εμφανίστηκαν στη χώρα αλλά ο Στάλιν τα αντιμετώπισε εφαρμόζοντας μέτρα βίαιης καταστολής. Εργασιακά πρόστιμα, σταχανοβισμός, εξορίες, κλπ.

Στο 18^ο συνέδριο του κόμματος ο Στάλιν διακηρύσσει ότι η σοσιαλιστική κοινωνία έχει εδραιωθεί στη χώρα αλλά το κράτος δεν πρέπει να καταργηθεί όπως υποστήριζε στο Αντί- Ντύριγκ ο Έγκελς, γιατί η ΕΣΣΔ, είναι περικυκλωμένη από εχθρικά αστικά και ιμπεριαλιστικά κράτη που επιβουλεύονται το σοσιαλιστικό καθεστώς. Όσα από τα στελέχη του κόμματος είναι αντίθετα προς την γραμμή της σταλινικής ηγεσίας εξουδετερώνονται πολιτικά και φυσικά, όπως ο Μπουχάριν, ο Τρότσκι, που είχε ταχθεί υπέρ της διαρκούς επανάστασης, ακόμα και άμεσοι συνεργάτες του.

Ο Τρόσκι πίστευε πως η παγκόσμια κυριαρχία του καπιταλιστικού συστήματος εκδηλώνεται με την εμφάνιση μιας παγκόσμιας αγοράς και ενός διεθνούς καταμερισμού εργασίας που υπερπροσδιορίζουν τις συνθήκες ανάπτυξης σε μια χώρα. Συνεπώς ο τελικός σκοπός είναι να καταλυθεί ο καπιταλισμός σε παγκόσμια κλίμακα για να καταστεί ικανή η ανάπτυξη του σοσιαλισμού.

Ο Στάλιν επιτέθηκε σ’ αυτή τη θέση υποστηρίζοντας ότι ο σοσιαλισμός είναι δυνατόν να εγκαθιδρυθεί σε μία μόνο χώρα. Και ότι στην ΕΣΣΔ αυτό είναι ήδη γεγονός.

Επίσης με μια διακήρυξη το 1936 ο Στάλιν διαπιστώνει ότι δεν υπάρχουν πλέον ανταγωνιστικές τάξεις στην ΕΣΣΔ και ότι το κράτος πλέον δεν αποτελεί όργανο της δικτατορίας του προλεταριάτου αλλά ανήκει σε ολόκληρο το λαό. Στο 22^ο Συνέδριο του ΚΚΣΕ, ο Κρούτσεφ θα πάει ακόμα περισσότερο την ιστορία. Διαπιστώνει ότι η ΕΣΣΔ απολαμβάνει ένα δημοκρατικό πολίτευμα το οποίο αγκαλιάζει ολόκληρο το λαό. Καταργεί την επαναστατική πάλη και θεωρεί ότι ακόμα και στις καπιταλιστικές χώρες αν η εργατική τάξη πάρει την εξουσία μέσω της κοινοβουλευτικής διαδικασίας είναι σε θέση να εγκαθιδρύσει το σοσιαλισμό.

Το 1948 ο Στάλιν συγκρούεται και με τον Τίτο και τον κατηγορεί ότι έχει διαλύσει το κόμμα μέσα στο Ενιαίο Μέτωπο και ότι δεν ακολουθεί πλέον τις αρχές του μαρξισμού – λενινισμού.

Το χάσμα μεταξύ των αριστερών κομμάτων της δυτικής Ευρώπης και του ΚΚΣΕ γίνεται αγεφύρωτο. Ο ιταλός Τogliatti, ηγέτης του ιταλικού κομμουνιστικού κόμματος εισάγει τη θεωρία του πολυκεντρισμού. Προτείνει μια πολιτική μετριοπαθών μεταρρυθμίσεων μέσω των οποίων θα μετατραπεί ο συσχετισμός δυνάμεων μέσα στο κράτος και έτσι η ηγεμονία θα περάσει στις λαϊκές δυνάμεις.

Κάτι ανάλογο συμβαίνει και στο κομμουνιστικό κόμμα Γαλλίας. Αναζητά μια προωθημένη δημοκρατία μέσα από μια συμμαχία της εργατικής τάξης με τα καταπιεσμένα μικροαστικά στρώματα και εξαλείφει τη στρατηγική της δικτατορίας του προλεταριάτου. Υιοθετεί τη πάλη μέσα σε κοινοβουλευτικά πλαίσια και περιορίζει τον αγώνα του εναντίον του μονοπωλιακού κεφαλαίου και όχι κατά του κεφαλαίου γενικά.

Η στροφή αυτή των κομμουνιστικών δυνάμεων στην δυτική Ευρώπη, που υιοθετεί τους ειρηνικούς δρόμους προς το σοσιαλισμό, υποκινεί και εκτρέφει πρακτικές που στηρίζονται στην επαναστατική ρήξη και των οποίων οι φορείς είναι διάφορες ομάδες που αποκλήθηκαν αριστερίστικες με βασικούς εκφραστές τη Lotta Continua και το Il Manifesto.

Στη ζώνη των φτωχών. Γκουεβέρα – Μάο.

Στο Τρίτο Κόσμο η ιστορία διαγράφει διαφορετικούς κύκλους. Ο κύριος εχθρός για τους λαούς είναι ο ιμπεριαλισμός και η αποικιοκρατία. Θεωρητική στήριξη στον απελευθερωτικό αγώνα των χωρών του, προσέφερε ο Γάλλος ψυχίατρος Franz Fanon, από τη Μαρτινίκα, και υποστηρικτής της αλγερινής επανάστασης.

« Ας αφήσουμε αυτή την Ευρώπη που δεν παύει να μιλάει για τον άνθρωπο παρόλο που τον μακελεύει παντού όπου τον συναντά, σε όλες τις γωνιές των δρόμων της, σε όλες τις γωνιές του κόσμου». Παρακινεί τους λαούς του Τρίτου Κόσμου να πάψουν να πιθηκίζουν τις ευρωπαϊκές πολιτικές και τα πολιτιστικά ψιμμύθια της. Οφείλουν να στηριχθούν στις δικές του πολιτισμικές αξίες και να δημιουργήσουν ένα νέο άνθρωπο, πλαισιωμένο από νέες αξίες. Για τον Φανόν η μόνη επαναστατική τάξη που υπάρχει στον υπανάπτυκτο κόσμο είναι η αγροτική.

Παράλληλα ένα νέο σχέδιο επαναστατικής δράσης εξελίσσεται στη Λατινική Αμερική. Το σχέδιο Κάστρο – Γκουεβάρα είναι φλογερό και αποβλέπει στην κοινωνική απελευθέρωση και τη δημιουργία σοσιαλιστικής κοινωνίας.

Ο Γκουεβάρα φλέγεται από αισθήματα για τη κοινωνική δικαιοσύνη και τον αγώνα εναντίον των ξένων εκμεταλλευτών. Θεωρεί πως μόνο ο ένοπλος αγώνας είναι σε θέση να επιβάλλει τη λαϊκή εξουσία και αποκλείει κάθε ειρηνικό δρόμο. Το κύριο υποκείμενο της επανάστασης δεν είναι το μοναδικό κόμμα αλλά το foco, μια ομάδα πρωτοπόρων αγωνιστών που θα κινητοποιήσει τις καταπιεσμένες μάζες και θα τις οδηγήσει στην εξουσία. « Η συνείδηση των ανθρώπων της πρωτοπορίας μιας δεδομένης χώρας, θεμελιωμένη στη γενική ανάπτυξη των παραγωγικών δυνάμεων μπορεί να βρει τους κατάλληλους δρόμους για να οδηγήσει μια σοσιαλιστική επανάσταση στη νίκη, έστω και αν στο επίπεδο της, δεν υπάρχουν ακόμα οι αναγκαίες αντικειμενικές αντιφάσεις ανάμεσα στην ανάπτυξη των παραγωγικών δυνάμεων και των παραγωγικών σχέσεων».

Οι αρχές του Γκουεβάρα καταφέρουν να σημειώσουν επιτυχία στην Κούβα. Η μεταλαμπάδευση όμως του επαναστατικού πνεύματος και του αγώνα, στις άλλες λατινοαμερικανικές χώρες, αποτυγχάνει. Έτσι ο θρυλικός Τσε, σε μια μάχη στη Βολιβία τον Οκτώβρη του 1967 συλλαμβάνεται και εξοντώνεται.

Στη διεθνή μαρξιστική σκηνή, σημαντικό ρόλο αναλαμβάνει ο Μάο τσε Τουνγκ και η κινεζική λαϊκή επανάσταση. Στο περίφημο βιβλίο του «Για τις αντιθέσεις», ο Μάο διακηρύσσει ότι η επανάσταση εξαρτάται από τη σωστή διάγνωση της λαϊκής ηγεσίας για την οξύτητα και το επίπεδο στο οποίο βρίσκονται οι αντιθετικές δυνάμεις. Οι παγκόσμιες αντιθέσεις κατά τη κρίση του ήταν οι εξής τέσσερις: «ανάμεσα στο σοσιαλισμό και στο ιμπεριαλιστικό στρατόπεδο, ανάμεσα στις ίδιες τις ιμπεριαλιστικές δυνάμεις, ανάμεσα στις ιμπεριαλιστικές χώρες και στα καταπιεζόμενα έθνη, και εντός των καπιταλιστικών χωρών, ανάμεσα στην αστική τάξη και στο προλεταριάτο, ανάμεσα στις διάφορες ιμπεριαλιστικές δυνάμεις, και ανάμεσα στην μονοπωλιακή αστική τάξη και την μικροαστική τάξη».

Για τον Μάο δεν υπάρχει άλλος δρόμος για την νίκη των λαϊκών δυνάμεων εκτός από τον ένοπλο αγώνα. Αυτός άλλωστε τον οδήγησε και στην κατάληψη της εξουσίας.

Η σινοσοβιετική διαμάχη στηρίχτηκε εκτός των άλλων και στις διαφορετικές θεωρητικές προσεγγίσεις του Μάο. Αυτός θεώρησε πως η δημοκρατική επανάσταση είναι αναγκαία προϋπόθεση για το πέρασμα στην προλεταριακή επανάσταση. Το προλεταριάτο όμως δεν μπορεί μόνο του ούτε να διεξάγει την επανάσταση ούτε και να οικοδομήσει τη σοσιαλιστική κοινωνία. Χρειάζεται να σχηματιστεί ένα Ενιαίο Μέτωπο που θα συνενώνει όλες τις δυνάμεις του λαού.

Εισήγαγε επίσης την έννοια και τη πρακτική της πολιτιστικής επανάστασης. Μια ολιγομελής κοινωνική ομάδα, όπως είναι οι ειδικοί επιστήμονες και οι διανοούμενοι, δεν θα πρέπει να αναλαμβάνουν τη κρατική διακυβέρνηση. Η ευθύνη οφείλει να διαμοιραστεί σε ολόκληρο το λαό και στις δυνάμεις του κόμματος. Έτσι εξανάγκασε όλους τους επιστήμονες να αφήσουν τις θέσεις τους και να ασχοληθούν με αγροτικές και χειροτεχνικές εργασίες προκειμένου να αποκτήσουν την αναγκαία λαϊκή ταξική συνείδηση.

Στη περίφημη επιστολή του για την Όπερα του Πεκίνου, ο Μάο υπενθυμίζει ότι ο λαός είναι ο δημιουργός της Ιστορίας. «Οφείλει να καταλάβει τη λογοτεχνική και πολιτιστική σκηνή, ότι οι συγγραφείς και οι καλλιτέχνες δεν πρέπει να αποτελούν μια δράκα προνομιούχων ειδικών αλλά να ξεκινούν από τις μάζες για να επιστρέψουν στις μάζες». Για τον Μάο η πολιτιστική επανάσταση συνιστά αναπόσπαστο μέρος της προλεταριακής δημοκρατίας.

Τα λάθη στη μαρξιστική θεωρία.

Κοιτάζοντας τη παρούσα κατάσταση όλων αυτών των χωρών που αποπειράθηκαν την εφαρμογή του μαρξισμού και των εκδοχών του, θα διαπιστώσουμε πως «οι δυνάμεις της Ιστορίας» που τόσο εκθείασε ο Μάρξ, αποδείχθηκαν ισχυρότερες από τις δυνάμεις της δικτατορίας του προλεταριάτου. Η ιστορική νομοτέλεια ισοπέδωσε την αντιφατική ανθρώπινη θέληση. Και τούτο γιατί, πρώτον το προλεταριάτο έχει μετατραπεί σε μια μικρή μειοψηφία εντός της μεταβιομηχανικής κοινωνίας, δεύτερον γιατί οι «μαρξιστές ηγέτες» δεν φάνηκε να εννοούν το μαρξιστικό περιεχόμενο της θεωρίας, που ήθελε τη διασπορά της εξουσίας από το Κράτος που δημιούργησαν προς το λαό και τους θεσμούς του και τρίτον γιατί η ίδια η θεωρία περιείχε ουσιαστικά λάθη και ιδεολογήματα και ως προς την ανάλυση του καπιταλισμού και ως προς την οικοδόμηση της σοσιαλιστικής κοινωνίας. Άλλωστε ο ίδιος ο Μάρξ είχε δηλώσει ότι δεν θα ήταν ποτέ μαρξιστής και ότι δεν ασχολήθηκε με το νόημα και το περιεχόμενο του σοσιαλιστικού κράτους.