Στη ζώνη των φτωχών. Γκουεβέρα – Μάο.

Στο Τρίτο Κόσμο η ιστορία διαγράφει διαφορετικούς κύκλους. Ο κύριος εχθρός για τους λαούς είναι  ο ιμπεριαλισμός και η αποικιοκρατία. Θεωρητική στήριξη στον απελευθερωτικό αγώνα των χωρών του, προσέφερε ο Γάλλος ψυχίατρος Franz Fanon, από τη Μαρτινίκα, και υποστηρικτής της αλγερινής επανάστασης.

« Ας αφήσουμε αυτή την Ευρώπη που δεν παύει να μιλάει για τον άνθρωπο παρόλο που τον μακελεύει παντού όπου τον συναντά, σε όλες τις γωνιές των δρόμων της, σε όλες τις γωνιές του κόσμου». Παρακινεί τους λαούς του Τρίτου Κόσμου να πάψουν να πιθηκίζουν τις ευρωπαϊκές πολιτικές και τα πολιτιστικά ψιμμύθια της. Οφείλουν να στηριχθούν στις δικές του πολιτισμικές αξίες και να δημιουργήσουν ένα νέο άνθρωπο, πλαισιωμένο από νέες αξίες. Για τον Φανόν η μόνη επαναστατική τάξη που υπάρχει στον υπανάπτυκτο κόσμο είναι η αγροτική.

Παράλληλα ένα νέο σχέδιο επαναστατικής δράσης εξελίσσεται στη Λατινική Αμερική. Το σχέδιο Κάστρο – Γκουεβάρα είναι φλογερό και αποβλέπει στην κοινωνική απελευθέρωση και τη δημιουργία σοσιαλιστικής κοινωνίας.

Ο Γκουεβάρα φλέγεται από αισθήματα για τη κοινωνική δικαιοσύνη και τον αγώνα εναντίον των ξένων εκμεταλλευτών. Θεωρεί πως μόνο ο ένοπλος αγώνας είναι σε θέση να επιβάλλει τη λαϊκή εξουσία και αποκλείει κάθε ειρηνικό δρόμο. Το κύριο υποκείμενο της επανάστασης δεν είναι το μοναδικό κόμμα αλλά το foco, μια ομάδα πρωτοπόρων αγωνιστών που θα κινητοποιήσει τις καταπιεσμένες μάζες και θα τις οδηγήσει στην εξουσία. « Η συνείδηση των ανθρώπων της πρωτοπορίας μιας δεδομένης χώρας, θεμελιωμένη στη γενική ανάπτυξη των παραγωγικών δυνάμεων μπορεί να βρει τους κατάλληλους  δρόμους για να οδηγήσει μια σοσιαλιστική επανάσταση στη νίκη, έστω και αν στο επίπεδο της, δεν υπάρχουν ακόμα οι αναγκαίες αντικειμενικές αντιφάσεις ανάμεσα στην ανάπτυξη των παραγωγικών δυνάμεων και των παραγωγικών σχέσεων».

Οι αρχές του Γκουεβάρα καταφέρουν να σημειώσουν επιτυχία στην Κούβα. Η μεταλαμπάδευση όμως του επαναστατικού πνεύματος και του αγώνα, στις άλλες λατινοαμερικανικές χώρες, αποτυγχάνει. Έτσι ο θρυλικός Τσε, σε μια μάχη στη Βολιβία τον Οκτώβρη του 1967 συλλαμβάνεται και εξοντώνεται.

Στη διεθνή μαρξιστική σκηνή, σημαντικό ρόλο αναλαμβάνει ο Μάο τσε Τουνγκ και η κινεζική λαϊκή επανάσταση. Στο περίφημο βιβλίο του «Για τις αντιθέσεις», ο Μάο διακηρύσσει ότι η επανάσταση εξαρτάται από τη σωστή διάγνωση της λαϊκής ηγεσίας για την οξύτητα και το επίπεδο στο οποίο βρίσκονται οι αντιθετικές δυνάμεις. Οι παγκόσμιες αντιθέσεις κατά τη κρίση του ήταν οι εξής τέσσερις: «ανάμεσα στο σοσιαλισμό και στο ιμπεριαλιστικό στρατόπεδο, ανάμεσα στις ίδιες τις ιμπεριαλιστικές δυνάμεις, ανάμεσα στις ιμπεριαλιστικές χώρες και στα καταπιεζόμενα έθνη, και εντός των καπιταλιστικών χωρών, ανάμεσα στην αστική τάξη και στο προλεταριάτο, ανάμεσα στις διάφορες ιμπεριαλιστικές δυνάμεις, και ανάμεσα στην μονοπωλιακή αστική τάξη και την μικροαστική τάξη».

Για τον Μάο δεν υπάρχει άλλος δρόμος για την νίκη των λαϊκών δυνάμεων εκτός από τον ένοπλο αγώνα. Αυτός άλλωστε τον οδήγησε και στην κατάληψη της εξουσίας.

Η σινοσοβιετική διαμάχη στηρίχτηκε εκτός των άλλων και στις διαφορετικές θεωρητικές προσεγγίσεις του Μάο. Αυτός θεώρησε πως η δημοκρατική επανάσταση είναι αναγκαία προϋπόθεση για το πέρασμα στην προλεταριακή επανάσταση. Το προλεταριάτο όμως δεν μπορεί μόνο του ούτε να διεξάγει την επανάσταση ούτε και να οικοδομήσει τη σοσιαλιστική κοινωνία. Χρειάζεται να σχηματιστεί ένα Ενιαίο Μέτωπο που θα συνενώνει όλες τις δυνάμεις του λαού.

Εισήγαγε επίσης την έννοια και τη πρακτική της πολιτιστικής επανάστασης. Μια ολιγομελής κοινωνική ομάδα, όπως είναι οι ειδικοί επιστήμονες και οι διανοούμενοι, δεν θα πρέπει να αναλαμβάνουν τη κρατική διακυβέρνηση. Η ευθύνη οφείλει να διαμοιραστεί σε ολόκληρο το λαό και στις δυνάμεις του κόμματος. Έτσι εξανάγκασε όλους τους επιστήμονες να αφήσουν τις θέσεις τους και να ασχοληθούν με αγροτικές και χειροτεχνικές εργασίες προκειμένου να αποκτήσουν την αναγκαία λαϊκή ταξική συνείδηση.

Στη περίφημη επιστολή του για την Όπερα του Πεκίνου, ο Μάο υπενθυμίζει ότι ο λαός είναι ο δημιουργός της Ιστορίας. «Οφείλει να καταλάβει τη λογοτεχνική και πολιτιστική σκηνή, ότι οι συγγραφείς και οι καλλιτέχνες δεν πρέπει να αποτελούν μια δράκα προνομιούχων ειδικών αλλά να ξεκινούν από τις μάζες για να επιστρέψουν στις μάζες». Για τον Μάο η πολιτιστική επανάσταση συνιστά αναπόσπαστο μέρος της προλεταριακής δημοκρατίας.