Η δυτική ερμηνεία του μαρξισμού.

 Στη Γερμανία η αριστερή πτέρυγα του σοσιαλδημοκρατικού κόμματος, υπό την ηγεσία της Ρόζας Λούξεμπουργκ και του Κάρλ Λίμπνεχτ, δημιουργούν το κομμουνιστικό κόμμα. Η Λούξεμπουργκ τίθεται φανατικά υπέρ της Οκτωβριανής επανάστασης αλλά αυτό δεν την εμποδίζει να ασκήσει κριτική στον Λένιν ιδιαίτερα στα θέματα οργάνωσης του κόμματος και της κοινωνίας. Τάσσεται υπέρ του μαζικού κινήματος της εργατικής τάξης η οποία μόνο μέσα από τα λάθη της μπορεί να αντιληφθεί τη διαλεκτική της ιστορίας. Θα γράψει: «τα λάθη που διαπράττονται από το αληθινά επαναστατικό εργατικό κίνημα ιστορικά είναι απείρως πιο γόνιμα και πιο πολύτιμα από το αλάθητο της καλύτερης Κεντρικής Επιτροπής».

Η μαζική απεργία για τη Λούξεμπουργκ είναι ένα μέσο δράσης το οποίο οδηγεί στη χειραφέτηση της εργατικής τάξης, τα ιδανικά της οποίας οφείλουν να γίνουν ιδανικά της κοινωνίας.

Διαφοροποιείται ακόμα και ως προς το θέμα της δικτατορίας του προλεταριάτου. Η συρρίκνωση της εργατικής εξουσίας εντός της Κεντρικής επιτροπής και αυτής εντός του πολιτικού γραφείου, την βρίσκει ολοκληρωτικά αντίθετη. Τη θεωρεί μια απελπισμένη απόπειρα μιας μειοψηφίας να μορφοποιήσει τον κόσμο σύμφωνα με τα ιδεώδη της.

Η Λούξεμπουργκ θα ταχθεί υπέρ της δικτατορίας της εργατικής τάξης αλλά το νόημα αυτής της δικτατορίας το περιγράφει ως εξής: «Ναι, ναι δικτατορία! Αλλά αυτή η δικτατορία συνίσταται στον τρόπο εφαρμογής της δημοκρατίας, όχι στην κατάλυση της».

Είναι γνωστές οι θέσεις της για την παγκόσμια εξάπλωση του καπιταλισμού. Γι’ αυτήν η παγκοσμιοποίηση αποτελεί ζωτική ανάγκη του συστήματος γιατί διευρύνει τις σφαίρες παραγωγής κερδών αλλά ταυτόχρονα το οδηγεί και στον αφανισμό του. Γιατί όσο περισσότερο η καπιταλιστική παραγωγή αντικαθιστά τους πιο καθυστερημένους τρόπους παραγωγής τόσο περισσότερο στενεύουν τα όρια της αγοράς που έχει δημιουργήσει στη προσπάθεια αναζήτησης κέρδους. Γρήγορα η επέκταση θα προσκρούσει στα μηχανικά της όρια και το αδιέξοδο θα επιλυθεί με το ξέσπασμα πολέμων, που θα οδηγήσουν στην κατάρρευση του.

Οι θεωρητικές θέσεις της Λούξεμπουργκ ίσως ήταν οξυδερκείς αλλά δεν επαληθεύτηκαν με το πέρασμα του χρόνου. Μάλλον αντιπροσώπευαν την προβληματική της εποχής και τον νέο ενθουσιασμό που προέκυψε από την ρωσική επανάσταση. Η Λούξεμπουργκ τελικά δολοφονείται στο πολιορκημένο Βερολίνο τον Ιανουάριο του 1919.

Οι ευρωπαίοι μαρξιστές εμφανίζονται στο χώρο της θεωρίας με μεγάλες αξιώσεις. Η διαφορά τους από τους μη ευρωπαίους έγκειται στο γεγονός ότι οι αναφορές στους στη δημοκρατία συνιστούν δομικό στοιχείο των αναλύσεων τους σε αντίθεση με τους μη δυτικούς συντρόφους τους.

Ο Gramsci ήταν ο ιδρυτής του κομμουνιστικού κόμματος της Ιταλίας. Τα έργα του μνημονεύονται ακόμα στους χώρους της ευρωπαϊκής διανόησης και επηρεάζουν πολλές ακτιβιστικές οργανώσεις της ευρωπαϊκής αριστεράς.

Ο Γκράμσι ξεπέρασε τις απλοϊκές προσεγγίσεις των μαρξιστών της εποχής και μας έδωσε τρεις βασικές θέσεις οι οποίες μπορούμε να πούμε ότι εμπλούτισαν τη μαρξιστική σκέψη. Η πρώτη αφορά στην πολιτιστική διάσταση της σοσιαλιστικής επανάστασης, η δεύτερη αφορά στην ιδέα «των εργοστασιακών συμβουλίων» και η τρίτη στη θεωρία των «οργανικών διανοουμένων».

Η εργατική τάξη για να εκπληρώσει το ιστορικό καθήκον της σοσιαλιστικής εγκαθίδρυσης θα πρέπει να καλλιεργήσει τα πολιτιστικά της μέσα, να διαμορφώσει τη δική τους κουλτούρα με βάση το ηθικό της ιδεώδες. Για να το πετύχει αυτό θα πρέπει να καταφύγει στο διανοητικό και πολιτιστικό έργο των δικών της διανοουμένων οι οποίοι με το έργο τους θα την ολοκληρώσουν ως διακριτή τάξη, σε κάθε επίπεδο. «… ένα ή πολλά στρώματα διανοουμένων που θα της προσφέρουν την ομοιογένεια της και την συνείδηση της ίδιας της της λειτουργίας όχι μόνο στο οικονομικό πεδίο αλλά επίσης στο πολιτικό και κοινωνικό» (Τετράδια της φυλακής).

Από την άλλη πλευρά, στο αστικό κράτος αντιπαραθέτει το θεσμό του εργοστασιακού συμβουλίου τον οποίο θεωρεί ως την τομή της οικονομικής υποδομής και της πολιτικής υπερδομής. Οι λειτουργίες του θα χειραφετήσουν την εργατική τάξη, θα τις προσδώσουν ικανότητες διοίκησης και θα την καταστήσουν ικανή να αναλάβει την σοσιαλιστική διακυβέρνηση της κοινωνίας.

Πολλά χρόνια της ζωής του ο Αντόνιο Γκράμσι τα πέρασε στις φυλακές, κυνηγημένος από τον Μουσολίνι.