Εκείνο που φαίνεται ως αποτέλεσμα, είναι πως ο Καντ ενώ δεν θέλησε να κάνει Θεοσοφία, ούτε να υπηρετήσει τη μεταφυσική του θεϊκού δόγματος της εκκλησίας, τελικά μας εισήγαγε ένα άλλο είδος μεταφυσικής, πιο φιλελεύθερης, πιο ανθρώπινης, αλλά όχι ουσιαστικά διαφορετικής από το θρησκευτικό δογματισμό. Απλώς αντικατέστησε τη θεϊκή σοφία που προνόησε για τη νομοτέλεια της εξέλιξης, με τη σοφία του Λόγου, που απάδει από κάθε ανθρώπινη εμπειρία και δίδεται εκ των προτέρων, ως γνωστική ικανότητα.

Το πρόβλημα της γνώσης και της υποκειμενικότητας τίθεται με διαφορετικούς όρους σήμερα. Διακόσια και πλέον χρόνια πριν ο Καντ ή ο Λόκ και ο Χιούμ δεν μπορούσαν να είχαν προβλέψει τη πρόοδο της επιστήμης στο τομέα της βιολογίας ή της φυσικής ή ακόμα και της ψυχοφυσικής σύστασης του ανθρώπινου νου.

Θα θεωρήσουμε λοιπόν εξ’ αρχής ότι ο άνθρωπος είναι ένα μεταβλητό μέγεθος που ζει, παράγει και αναπτύσσεται μέσα σε ένα επίσης μεταβλητό περιβάλλον. Όποτε επιτυγχάνεται συγχρονικότητα αυτή δεν μπορεί παρά να είναι προσωρινή. Επίσης η συγχρονικότητα δεν είναι κάτι που σχεδιάζεται από το υποκείμενο αλλά είναι κάτι που προκύπτει τυχαία και κάτω από την αυθόρμητη επίδραση συνδυασμένων φυσικών και κοινωνικών μεταβλητών μεγεθών.

Το ανθρώπινο όν διατελεί εν χώρω και χρόνω, με τη χρήση της λογικής, της βούλησης, της αντίληψης και της νόησης. Κάθε ένα απ’ αυτά τα τέσσερα περιεχόμενα υπάρχει σε σχέση με τα άλλα σχηματίζοντας ποικίλους συνδυασμούς.

Οι συνδυασμοί αυτοί είναι ικανοί να διαταχθούν σε ταξινομημένες ιεραρχίες αλλά αυτές κατά τη περίοδο της ζωής εμφανίζουν μεγάλη μταβλητότητα. Η επικράτηση για παράδειγμα μιας ιεραρχημένης τάξης με πυρήνα τη βούληση μπορεί να δώσει αποτελέσματα ωφελιμιστικού περιεχομένου που ευνοούν μια ορισμένη κοινωνική διάταξη. Ενώ μια άλλη ιεραρχία με πυρήνα υπεροχής τη λογική αποδίδει αποτελέσματα περισσότερο κοντά σε καταστάσεις ισορροπίας.

Η αντίληψη είναι ένας τρόπος να συλλαμβάνεται η εμπειρία. Οι άλλοι τρεις τρόποι αναλύονται σε περιεχόμενα που προσδιορίζονται κοινωνικά. Η θέληση (βούληση) ας πούμε πως είναι ένας τρόπος που δεν έχει όρια και μπορεί να κινηθεί σε ολόκληρο το φάσμα των προσφερόμενων δυνατοτήτων, κάνοντας λάθη. Από τη άλλη πλευρά η λογική και η νόηση είναι τρόποι οριοθέτησης και επεξεργασίας αντίστοιχα, των παρεχόμενων δυνατοτήτων που πολλές φορές βρίσκονται σε αντίθεση με τη βούληση που επιδοτείται από την αντίληψη.

Η αντίληψη φέρνει στη νόηση που είναι όργανο της διάνοιας τις απλές παραστάσεις (ιδέες) που λαμβάνει από την εμπειρία μέσω των αισθήσεων. Η διάνοια τώρα κάτω από τον αυστηρό έλεγχο και την εποπτεία του λόγου επεξεργάζεται το περιεχόμενο της νόησης και προσπαθεί να οικοδομήσει εύληπτες ταξινομήσεις ιδεών που τις χρησιμοποιεί κατάλληλα προκειμένου η δράσης της να έχει ευνοϊκά αποτελέσματα.

Ενώ η αντίληψη δέχεται παθητικά τον εμπειρικό κόσμο και διαμορφώνει την απεραντοσύνη της θέλησης, η νόηση μέσω της έλλογης υποκειμενικής ταξινόμησης δρα ενεργητικά διαμορφώνοντας εκ νέου τον εμπειρικό κόσμο. Οι ταξινομήσεις όμως για να είναι ενεργητικές προβαίνουν σε συνδυασμό και επεξεργασία των απλών παραστάσεων και δημιουργούν σύνθετες έννοιες ή ιδέες οι οποίες  εδρεύουν στο Λόγο και ο οποίος είναι ο μόνος ικανός να επενεργήσει στον εμπειρικό φυσικό κόσμο με παλινδρομικό τρόπο. Με την έννοια αυτή και κάτω από τις νέες αρχές της κβαντικής θεώρησης, η φυσική αντικειμεννικότητα καταργείται, κατά κάποιο τρόπο, αφού επηρεάζεται από την ανθρώπινη παρατήρηση.

Εδώ όμως ανακύπτει ένα άλλο ερώτημα. Ποια είναι η ποιότητα του Λόγου και ποιες οι κατηγορίες του. Δηλαδή ποια η ουσία του και ποια τα συμβεβηκότα του.

Ο Καντ άσκησε πολύπτυχη και πολυεπίπεδη κριτική στο Λόγο και στη διαμόρφωση του. Το ίδιο και οι περισσότεροι φιλόσοφοι μέχρι σήμερα. Το γεγονός αυτό, ότι δηλαδή ο Λόγος υπόκειται σε ασταμάτητη κριτική οφείλεται κυρίως στο γεγονός ότι αντιμετωπίζεται ως μια αποθήκη στέγασης όλων των πνευματικών δημιουργημάτων του ανθρώπου που επηρεάζουν τη δράση.

Αλλά ο Λόγος έχει πολλές εκφάνσεις και άλλους τόσους τρόπους. Κατ’ αρχήν είναι ένα σύστημα αρχών και αξιωμάτων, (α), είναι επίσης η λογική δεξιότητα του ανθρώπου να προσεγγίζει τον εσωτερικό και εξωτερικό κόσμο, (β), και είναι και η ομιλία,  η λεκτική ικανότητα, (γ). Προφανώς το συνάθροισμα όλων αυτών δημιουργεί ένα αχανή χώρο πολύπλοκων κατηγοριών που πυροδοτεί εύκολα μεταβολές και άρα κριτικές.

Το λάθος που κάνει κατά τη γνώμη μου η μεταφυσική φιλοσοφία είναι ότι προσπαθεί να κατανοήσει τις λειτουργίες του Λόγου μόνο σε συνάρτηση με τις λειτουργίες της διάνοιας. Παραγνωρίζει την υλική πραγματικότητα καθώς και το κοινωνικό γίγνεσθαι το οποίο αποφασιστικά επηρεάζει τη διαμόρφωση του Λόγου.