Ποιοι είναι οι πρωτογενείς και ποιοι οι δευτερογενείς μακροοικονομικοί δείκτες που συσχετίζονται έτσι ώστε να προμηνύουν περιόδους ανάπτυξης και περιόδους κρίσης;

Σε γενικές γραμμές σε τούτο εδώ το άρθρο θα δεχθώ ότι οι πρωτογενείς δείκτες είναι ο ρυθμός μεταβολής του ακαθάριστου προϊόντος και το ισοζύγιο πληρωμών. Ο ένας μας δείχνει τις εσωτερικές κατά κανόνα σχέσεις μιας οικονομίας και ο άλλος τις εξωτερικές. Οι δευτερογενείς δείκτες είναι αυτοί που δέχονται θετικά ή αρνητικά τις συνέπειες των εξελίξεων που λαμβάνουν χώρα στους πρωτογενείς δείκτες.

Συγκεκριμένα: υποθέτουμε μία θετική μεταβολή στην συμπεριφορά του ΑΕΠ. Ανεξάρτητα από τον τρόπο που αυτή καταγράφεται θα έχει επιπτώσεις στο επίπεδο:

-          των τιμών (P)

-          των επιτοκίων (R)

-          της απασχόλησης (L) και

-          των αμοιβών εργασίας (W).

Σε ονομαστικό επίπεδο οι επιπτώσεις αυτές θα είναι ασφαλώς θετικές αλλά θα ποικίλουν από χώρα σε χώρα ανάλογα με τις εισοδηματικές και περιφερειακές ανισότητες δηλαδή τον τρόπο που η αύξηση του προϊόντος κατανέμεται. Μπορεί για παράδειγμα να ευνοηθούν οι αμοιβές εργασίας κάποιας εισοδηματικής ομάδας ανάλογα με την πολιτική και συνδικαλιστική δύναμη που διαθέτει και να μειωθούν ακόμα κάποιας άλλης χωρίς διαπραγματευτική ισχύ. Το ίδιο με ανάλογο τρόπο μπορεί να παρατηρηθεί και σε κάποια περιφέρεια η οποία θα πάρει τη μερίδα του λέοντος από την σημειούμενη αύξηση σε βάρος κάποιας άλλης αυξάνοντας τις ανισότητες.

Οι επιπτώσεις στο δεύτερο πρωτογενή δείκτη και των παραγώγων του, ήτοι των σχέσεων της οικονομίας με τις διεθνείς αγορές (εξωτερικός τομέας) και όταν πρόκειται για εξαρτημένες οικονομίες με ασθενή παραγωγική βάση όπως είναι η ελληνική θα είναι κατ’ αρχήν αρνητικές εντός ορίων.

Συγκεκριμένα: θα παρατηρηθεί:

-          αύξηση του ελλείμματος στο εμπορικό ισοζύγιο (Dt)

-          αύξηση του ελλείμματος στο δημοσιονομικό τομέα (Ds)

-          αύξηση των αποδόσεων των κρατικών ομολόγων (B)

-          αύξηση του δημοσίου χρέους. (Χ).

-          αύξηση του ελλείμματος στο ισοζύγιο πληρωμών (Π).

Στη περίπτωση των οικονομιών που εμφανίζουν χαμηλή έκθεση στις διεθνείς αγορές και στο εξωτερικό εμπόριο όπως αυτή των ΗΠΑ για παράδειγμα, είναι δηλαδή οικονομίες με ενδογενή μορφή ανάπτυξης, τότε οι παραπάνω επιπτώσεις λαμβάνουν τους αντίθετους χαρακτηρισμούς. Αυτές όμως οι οικονομίες είναι λίγες και είναι ή οι πολύ αναπτυγμένες ή οι πολύ καθυστερημένες – υπανάπτυκτες.

Τα μαθηματικά που χρησιμοποιούνται για την οικονομική ανάλυση είναι απλά και σχετίζονται με τον τρόπο που ο αναλυτής προσεγγίζει τις εξελίξεις. Για τις συσχετίσεις την πολλαπλή παλινδρόμηση, για τους ρυθμούς μεταβολών τις παραγώγους συναρτήσεων και για το εύρος των μεταβολών τα όρια.

Πάντως η διαπλοκή των μεταβλητών και των δεικτών που απεικονίζουν τις αλλαγές τους είναι μερικές φορές αναπάντεχη γιατί ο ψυχολογικός παράγοντας των δρώντων που συνδέεται με τις προσδοκίες μπορεί να φθάσει μέχρι την εξατομίκευση των προτιμήσεων κάτι που κάνει ακόμα πιο δύσκολη την πρόβλεψη. Ωστόσο η μοντελοποίηση των μελλοντικών εξελίξεων που βασίζεται σε έλλογες αρχές της οικονομικής θεωρίας αφ’ ενός και στα παρόντα οικονομικά εμπειρικά στοιχεία αφ’ εταίρου μπορούν να απλοποιήσουν την πραγματικότητα και να διευκολύνουν τη γνωστική πρόσβαση σ’ αυτήν.

Το ερώτημα που τίθεται συνεχώς είναι αν οι διεργασίες στο χώρο των οικονομικών μπορούν να αυτορυθμίζονται έστω και με χρονική καθυστέρηση ή αν οι πολιτικές που αναλαμβάνονται από τους διαχειριστές της δημόσιας οικονομικής διευκολύνουν ή δυσχεραίνουν τα πράγματα. Τις περισσότερες φορές οι υπεύθυνοι χάραξης πολιτικής δεν ανταποκρίνονται στα κριτήρια που θέτει η οικονομική σφαίρα αλλά σε συμφέροντα που θέτει η εκλογική σκοπιμότητα. Δηλαδή εμφανίζεται μία σύγκρουση οικονομικού και πολιτικού κύκλου.

Στη βάση αυτή είναι δυνατόν πολλές φορές να ληφθούν διαχειριστικά μέτρα επηρεασμού μεμονωμένων  δεικτών χωρίς να προσμετρώνται οι επιπτώσεις στους έτσι ή αλλιώς συνδεδεμένους δείκτες.

Για παράδειγμα μία κυβέρνηση μπορεί να αυξήσει το δημοσιονομικό έλλειμμα με αντιοικονομικό τρόπο δηλαδή με αθρόες προσλήψεις δημοσίων υπαλλήλων για ψηφοθηρικούς λόγους αυξάνοντας έτσι τις κρατικές δαπάνες και διογκώνοντας  τα δημόσια ελλείμματα τα οποία καλύπτει στη συνέχεια με δημόσιο δανεισμό μειώνοντας μ’ αυτό τον τρόπο την κοινωνική αποτελεσματικότητα. Οι συνέπειες μιας παρόμοιας πολιτικής είναι τραγικές και οι επιπτώσεις στους πρωτογενείς και δευτερογενείς δείκτες είναι πολύ σημαντικές. Αν μάλιστα υπερβούν ορισμένα όρια τότε η εθνική οικονομία οδηγείται σε βαθιά κρίση η αντιμετώπιση της οποίας είναι ακόμα πιο οδυνηρή.

Επίσης μία άλλη μορφή διαχείρισης με πολιτικό χρώμα είναι η παροχή δανείων κάθε μορφής από τα πιστωτικά ιδρύματα χωρίς να εξετάζεται πάντα η οικονομική φερεγγυότητα του λήπτη. Η συσσώρευση «κόκκινων» δανείων έχει τη δύναμη να ανατινάξει το πιστωτικό σύστημα στον αέρα με καταστροφικές συνέπειες για ολόκληρη την εθνική οικονομία. Η μονομερής πολιτική δράση που επηρεάζει τις οικονομικές κατηγορίες και τις μεταβλητές τους είναι τις περισσότερες φορές η αιτιολόγηση των οικονομικών παρεκτροπών.