Η κρισιμότητα της ελληνικής κατάστασης δεν επιτρέπει ούτε υπερβολικές αποτιμήσεις ούτε υποτιμήσεις της πραγματικότητας. Δεν επιτρέπει ούτε κινδυνολογίες ούτε εφυσηχασμούς της κοινής γνώμης.
Η Δημοσιογραφία της Αθλιότητας ή η Αθλιότητα της Δημοσιογραφίας;
Όταν ο κακομοίρης ο Προυντόν, έθεσε στη κρίση του Μαρξ το αδημοσίευτο τελευταίο του βιβλίο, « Η φιλοσοφία της Αθλιότητας», για κριτική και παρατηρήσεις, δεν περίμενε ασφαλώς το είδος της αντίδρασης που προκάλεσε. Ο Μαρξ αντιπαρέρχοντας την καθωσπρεπική ευγένεια, που απαιτείται σε τέτοιες περιπτώσεις, το απέρριψε σχεδόν με φανερή περιφρόνηση και για να ακυρώσει εντελώς τον γενναίο, τίμιο και ευγενή Προυντόν στα μάτια των οπαδών του, έγραψε το πασίγνωστο έργο που έφερε τον τίτλο «Η Αθλιότητα της φιλοσοφίας ..». Το κύριο επιχείρημα του Μαρξ εναντίον του Προυντόν ήταν ότι δεν κατανόησε παρά μόνο επιφανειακά την εγελιανή φιλοσοφία και ότι οι αλλαγές που πρότεινε δεν αφορούσαν στον πυρήνα του συστήματος αλλά μόνο σε ορισμένα περιφερειακά του σημεία. Έτσι τον παρουσίασε όχι μόνο να αγνοεί τους νόμους της ιστορικής εξέλιξης αλλά και επικίνδυνο γιατί με το χάρισμα που είχε να κατασκευάζει εκφραστικά σχήματα μπορούσε να αποπροσανατολίσει το εργατικό κίνημα.
Καθώς διάβαζα την κυριακάτικη αρθρογραφία, μου ήρθε αυθόρμητα στη θύμηση, η συμπεριφορά αυτή του Μαρξ, γιατί διαπίστωσα κάποιες παράλληλες αναλογίες μεταξύ του Προυντόν και των εγχώριων αναλυτών. Οι περισσότεροι αναλυτές, καυτηριάζουν και λοιδορούν τη πολιτική αθλιότητα των ημερών. Στο κέντρο της προσοχής τους, βρίσκεται η «πολιτική ανικανότητα», οι «κομματικοί σκυλοκαβγάδες», «οι απαράδεκτες καθυστερήσεις στη λήψη μέτρων», οι «συντεχνίες που αποτρέπουν τις αποκρατικοποιήσεις» και άλλα συναφή. Η γενική εικόνα που προκύπτει είναι ότι ο «ολίγιστος» των Παπανδρέου, πρωθυπουργός και ο «φυλακισμένος στην επαγγελματική πολιτική» Σαμαράς, είναι πολύ κατώτεροι των κρίσιμων περιστάσεων που διέρχεται η χώρα. Και ακόμα ότι αν η Ελλάδα δεν θέλει να σωθεί από την καταστροφή, οι εταίροι μας στην Ευρώπη, θα την αφήσουν να πορευθεί, κατά πως της αρμόζει, προς τον όλεθρο.
Επιχειρήματα του είδους, ενώ αναλύουν θαυμάσια ορισμένες επιμέρους πτυχές της κατάστασης, τις πιο εύπεπτες και καταναλώσιμες, αφήνουν στην άκρη, τον πυρήνα των αιτίων που την προκάλεσε. Ίσως γιατί είναι ο καθρέπτης ο οποίος και θα τους καταδείξει ως παραμορφωμένους φορείς των «μέσων μαζικής ενημέρωσης».
Όλο και περισσότερο όμως ξεκαθαρίζει η κατάσταση και εκείνο που μας δείχνει είναι ότι στο αδιέξοδο που φθάσαμε δεν ευθύνεται μόνο η τρομακτική αντινομία του οικονομικού χώρου, ούτε μόνο η φαιδρή ανικανότητα του πολιτικού συστήματος. Η ελληνική κοινωνία είναι αυτή που νοσεί βαρέως, και μάλιστα στο σύνολο της. Και επειδή αυτή η διαπίστωση είναι κάπως γενική και αόριστη, θα ήταν καλύτερο να λέγαμε πως σε κρίση ταυτότητας και εθνικού προσανατολισμού, βρίσκονται οι ίδιοι οι άνθρωποι που αποτελούν την ελληνική κοινωνία, δηλαδή εμείς οι Έλληνες.
Αλλά για να γίνω, ελπίζω, περισσότερο κατανοητός, θα πρέπει να ξεκαθαρίσω πότε ένας άνθρωπος ή ένας θεσμός ή ένα σύστημα διέρχεται από μια φάση κρίσεως. Κατά την πλέον τυπική άποψη, φάση κρίσης διέρχεται ένα υποκείμενο, συλλογικό ή ατομικό, όταν οι προσπάθειες που καταβάλει για την επίτευξη των στόχων που θέτει κοστίζουν περισσότερο από τα αποτελέσματα που επιτυγχάνει και συνεπώς σπαταλά δυνάμεις και πόρους, (ενεργητική κατάσταση). Μια δεύτερη μορφή κρίσης είναι αυτή όπου οι τιθέμενοι στόχοι είναι πολύ χαμηλότεροι των ικανοτήτων του υποκειμένου με συνέπεια τη μεγάλη απώλεια ωφελειών, (παθητική κατάσταση). Και η τρίτη μορφή κρίσης προσδιορίζεται από τη μη ανάδειξη στόχων και άρα προσπαθειών λόγω της προτίμησης προς ανάλωση του προϊόντος (υλικού, πνευματικού, πολιτιστικού) που έχει σωρευθεί κατά το παρελθόν, (κατάσταση νωχελικής αδράνειας).
Από όλες αυτές τις καταστάσεις απουσιάζει η ισορροπία μεταξύ του επιδιωκόμενου κα του ευκταίου, των στόχων και των μέσων, κάτι που εκδηλώνεται με συχνά ξεσπάσματα συγκρούσεων ανάμεσα στα μέρη του συλλογικού ή ατομικού υποκειμένου. Δηλαδή κάθε μερικό υποσύστημα του συνόλου, μικρό ή μεγάλο, αποποιείται τις ευθύνες του και προσπαθεί να τις μεταθέσει σε ένα άλλο υποσύστημα, το οποίο και αυτό πράττει κατά τον ίδιο τρόπο, και ούτω καθ’ εξής. Αλλά κανένα απ’ αυτά, μέσα στον παροξυσμό του καταγγελτικού λόγου, δεν έχει τη ψυχραιμία να αναλογιστεί πως εκείνο που επιτυγχάνει είναι η απώλεια της όποιας οργανικής εξουσίας διαθέτει. Η εξουσία του Τύπου ενοχοποιεί την πολιτική εξουσία, η πολιτική εξουσία τις συνδικαλιστικές ηγεσίες, και αυτές με τη σειρά τους φορτώνουν τις ευθύνες στον ανηλεή κομματικό ανταγωνισμό και όλα αυτά αντίστροφα.
