ΤΟΤΕ ΚΑΙ ΤΩΡΑ

"Οι εμφύλιες συγκρούσεις έφεραν μεγάλες και αμέτρητες συμφορές στις πολιτείες. Σε καιρό ειρήνης και όταν ευημερεί ο κόσμος και οι πολιτείες οι άνθρωποι είναι ήρεμοι, γιατί δεν τους πιέζουν ανάγκες φοβερές. Αλλά όταν έρθει ο πόλεμος (δηλαδή οι εμφύλιες συγκρούσεις, υπογρ. δική μου), που φέρνει στους ανθρώπους την καθημερινή στέρηση, γίνεται δάσκαλος της βίας κι ερεθίζει τα πνεύματα του πλήθους σύμφωνα με τις καταστάσεις που δημιουργεί.  Για να δικαιολογούν τις πράξεις τους άλλαζαν ακόμα και τη σημασία των λέξεων. Η παράλογη τόλμη θεωρήθηκε ανδρεία και αφοσίωση στο κόμμα, η προσωπική διστακτικότητα θεωρήθηκε δειλία που κρύβεται πίσω από εύλογες προφάσεις και η σωφροσύνη προσωπίδα της αναδρείας. Η παραφορά θεωρήθηκε ανδρική αρετή ενώ η τάση να εξετάζονται προσεκτικά όλες οι όψεις ενός ζητήματος θωρήθηκε πρόφαση για υπεκφυγή. Όποιος ήταν έξαλλος γινόταν ακουστός ενώ όποιος έφερνε αντιρρήσεις γινόταν ύποπτος. Όποιος επιννούσε κανένα τέχνασμα και πετύχαινε τον θωρούσαν σπουδαίο, ενώ όποιος ήταν αρκετά προνοητικός ώστε να μη χρειαστούν τέτοια μέσα, θεωρούσαν ότι διαλύει το κόμμα και ότι ότι είναι τρομοκρατημένος από την αντίπαλη παράταξη. Με μια λέξη όποιος πρόφταινε να κάνει κακό πριν από άλλον ήταν άξιος επαίνου καθώς και εκείνος που παρακινούσε στο κακό όποιον δεν είχε σκεφτεί να το κάνει...Καμμία από τις δύο παρατάξεις δεν είχε κανέναν ηθικό φραγμό, κι εκτιμούσε περισσότερο όσους κατόρθωναν να κρύβουν κάτω από ωραία λόγια φοβερές πράξεις. Όσοι πολίτες ήταν μετριοπαθείς θανατώνονταν απο τη μία ή την άλλη παράταξη είτε επειδή είχαν αρνηθεί να πάρουν  μέρος στον αγώνα είτε επειδή η ιδέα και μόνο ότι θα μπορούσαν να επιζήσουν προκαλούσε εναντίον τους το φθόνο. Έτσι οι εμφύλιοι σπαραγμοί έγιναν αιτία ν' απλωθεί σ' όλο τον ελληνικό κόσμο κάθε μορφή κακίας και το ήθος, που είναι το κύριο γνώρισμα της ευγενικής ψυχής, κατάντησε να είναι καταγέλαστο και εξαφανίστηκε". Θουκυδίδου Ιστορία (3.81-3).