ADAM SMITH

1. 1.Το αντικείμενο των επιστημονικών ερευνών του Σμίθ ήταν η παραγωγή πλούτου και πως αυτός κατανέμεται ανάμεσα στις κοινωνικές τάξεις της εποχής του δηλαδή στους εργάτες, τους κεφαλαιούχους και τους γαιοκτήμονες. [2] Ο άνθρωπος κατά τον Σμίθ δεν είναι δυνατόν να παράγει όλα τα αναγκαία μέσα διαβίωσης μόνος του όπως συνέβαινε στις πρωτόγονες κοινωνίες. Μπορεί μόνο να παράγει ένα μέρος αυτών των αγαθών ενώ το άλλο που είναι και το μεγαλύτερο είναι υποχρεωμένος να το προμηθεύεται από άλλους παραγωγούς μέσω των μηχανισμών της ελεύθερης αγοράς. Θα πρέπει να ανταλλάσσει ένα μέρος της παραγωγής του με εμπορεύματα που παράγουν οι άλλοι αλλά αναρωτιόταν σε ποια αναλογία θα γίνει αυτό εφικτό. Αυτό είναι εκείνο που τον απασχολεί ιδιαίτερα και από τις προσπάθειες που κατέβαλε για την επίλυση του προβλήματος προέκυψε η θεωρία της Αξίας και της Ανταλλαγής η οποία δίνει και την λύση κατά τον Σμίθ.
2. 2.Πιστεύει, εμπνεόμενος από τον Αριστοτέλη, ότι η αξία ενός αγαθού υποδιαιρείται σε αξία χρήσης ανάλογα με τη χρησιμότητα του για τον κάτοχο του και την αξία ανταλλαγής δηλαδή την ικανότητα και δύναμη που έχει αυτό το αγαθό για αγορά άλλων αγαθών. Αυτό όμως δεν σημαίνει ότι όσο υψηλότερη είναι η αξία χρήσης τόσο μεγαλύτερη είναι και η αξία ανταλλαγής. Γράφει ο Σμίθ: «τα πράγματα τα οποία έχουν τη μέγιστη αξία χρήσεως συχνά έχουν μικρή ανταλλακτική αξία ή δεν έχουν καθόλου και αντίθετα. Τίποτα δεν είναι χρησιμότερο από το νερό αλλά δεν αγοράζει σχεδόν τίποτα. .. ένα διαμάντι αντίθετα, σχεδόν δεν έχει αξία χρήσεως αλλά σε αντάλλαγμα του μπορεί συχνά να αποκτηθεί μια πολύ μεγάλη ποσότητα άλλων αγαθών» . Θα πρέπει εδώ να σημειωθεί ότι το διαμάντι μπορεί να μη εσωκλείει αντικειμενική χρησιμότητα αλλά μπορεί να προσφέρει υποκειμενική ικανοποίηση και γόητρο στον κάτοχο. [3] Αυτό αποκλήθηκε και Παράδοξο της Αξίας το οποίο αργότερα η Σχολή της Οριακής χρησιμότητας θα αποπειραθεί να ερμηνεύσει. Και κατά τον Σμίθ όμως η αφθονία και η σπάνις μπορεί να θεωρηθεί ότι βρίσκονται πίσω από την ερμηνεία του φαινομένου.
3. 3.Κάθε πράγμα που απαιτεί εργασία για να παραχθεί περιέχει αξία. Συνεπώς η πηγή της αξίας είναι η ποσότητα εργασίας που εσωτερικεύει. Μάλιστα όχι οποιασδήποτε μορφής εργασίας αλλά την παραγωγική μορφή εργασίας. Ως τέτοια θεωρεί ο Σμίθ εκείνη την εργασία που αντικειμενοποιείται στα υλικά αγαθά. Η εργασία με άλλα λόγια παράγει αγαθά που είναι χρήσιμα για τον άνθρωπο. Από την άλλη μεριά το καλύτερο μέτρο για την ανταλλακτική αξία είναι για τον Σμίθ η ποσότητα εργασίας που μπορεί να αποκτήσει ανταλλάσσοντας ένα αγαθό με ένα άλλο, την ποσότητα εργασίας που περιέχεται στο αποκτηθέν αγαθό. [4] Ο Σμίθ θεωρεί την εργασία ως το άριστο μέτρο της ανταλλακτικής αξίας γιατί η εργασία δεν μεταβάλλεται μέσα στο χρόνο και στο χώρο, όπως συμβαίνει με άλλα αγαθά. Για κάθε εργάτη σε κάθε εποχή και σε κάθε τόπο ίσες ποσότητες εργασίας έχουν την ίδια αξία. Η εργασία είναι ένα μέτρο που ανταλλάσσεται με ποσότητα άλλης εργασίας. Αυτό είναι μάλλον μια ταυτολογία την εντόπισε αργότερο ο Ρικάρντο και επέλυσε ο Μαρξ.
4. 4.Ο Σμίθ φαίνεται πως δεν μπορεί να δεχθεί χωρίς σκεπτικισμό αυτόν το ισχυρισμό γιατί ως μέτρο της ανταλλακτικής αξίας χρησιμοποιεί και ένα άλλο αγαθό που το θεωρεί πιο σταθερό από την εργασία σε κάθε τόπο και χρόνο. Αντί της εργασίας ως μέτρο της ανταλλακτικής αξίας θα χρησιμοποιήσει την ποσότητα των σιτηρών που αποκτά κάποιος ανταλλάσσοντας ένα αγαθό. Τα σιτηρά αποτελούν το αναγκαίο μέσο διαβίωσης των εργατών και άρα με ίσες ποσότητες σιτηρών ανταλλάσσονται ίσες ποσότητες εργασίας.  Για τον Άνταμ Σμίθ ανταλλάσσονται στην αγορά ποσότητες εργασίας που εκφράζονται στα προϊόντα. Σε ποια αναλογία όμως ανταλλάσσονται αυτά τα προϊόντα; [5]
5. 5.Όμως το κόστος παραγωγής συνίσταται όχι μόνο από την εργασία που είναι δαπανώμενη, όπως αυτό ίσχυε στις πρωτόγονες κοινωνίες αλλά και από το σχηματοποιηθέν κεφάλαιο και από τη γη που χρησιμοποιήθηκε. Από τα τρία αυτά συστατικά προκύπτει ο μισθός του εργάτη, το κέρδος του κεφαλαιούχου και η γαιοπρόσοδος του γαιοκτήμονα, ο οποίος κατά τον Σμιθ επιθυμεί να θερίζει όπου ποτέ δεν έσπειρε. Τον κοινωνικό αυτόν τύπο τον χαρακτηρίζει κατά τον Σμιθ «απάνθρωπη αρπακτικότητα» και δεν θα πρέπει να είναι ηγεμόνας της ανθρωπότητας.[6] Όμως η αγοραζομένη ποσότητα που ταυτίζεται με το κόστος παραγωγής της, δηλαδή την αμοιβή της εργασίας, δεν αποτελεί στοιχείο της αξίας. Ο Σμίθ θεώρησε ότι από την αξία που παράγει η εργασία προκύπτει ένα πλεόνασμα το οποίο κατανέμεται, στο μισθό, στο κέρδος και στη γαιοπρόσδο.

 

ΝΤ. ΡΙΚΑΡΝΤΟ

1. 1.Ο Ρικάρντο εμφανίζεται πιο σίγουρος για την αξία ενός εμπορεύματος που προέρχεται από την εργασία, από άλλους κλασικούς. [7] Για τον Ρικάρντο η χρησιμότητα ενός εμπορεύματος δεν είναι το μέτρο της ανταλλακτικής του αξίας. Διότι ένα εμπόρευμα που δεν είναι καθόλου χρήσιμο δεν αποκτά ανταλλακτική αξία. Τα εμπορεύματα λαμβάνουν ανταλλακτική αξία από δύο πηγές: από την σπανιότητα τους και από την ποσότητα εργασίας που είναι αναγκαία για την απόκτηση τους. Με άλλα λόγια υπάρχουν εμπορεύματα τα οποία όσο και αν αυξηθεί η ποσότητα εργασίας δεν είναι δυνατόν να επηρεάσει την αξία τους. Αυτή είναι απόλυτα ανεξάρτητη από την ποσότητα εργασίας. Αναφέρει τους πίνακες ζωγραφικής, σπάνια βιβλία, κλπ. Ο Ρικάρντο έχει αποδώσει την αξία των αγαθών στην εργασία που δαπανήθηκε για την παραγωγή τους. Η ιδέα αυτή είναι γνωστή ως εργασιακή θεωρία της αξίας.
2. 2.Η εργασία αυτή είναι δύο ειδών. Η παρούσα εργασία που καταβάλλεται στη τρέχουσα παραγωγή εμπορευμάτων και η παρωχημένη εργασία που έχει ήδη καταβληθεί για την κατασκευή παγίου κεφαλαίου η οποία έμμεσα υπεισέρχεται στην παραγωγή επιδρώντας στην αξία του εμπορεύματος. Για να ερμηνεύσει ο Ρικάρντο τις μεταβολές των σχετικών τιμών και αξιών μέσα στο χρόνο προσπάθησε να εισάγει ένα αμετάβλητο μέτρο της αξίας. Δια μέσου του πασίγνωστου παραδείγματος του ελαφιού και του σολομού κατέληξε στο συμπέρασμα ότι η ποσότητα εργασίας δεν μπορεί να ληφθεί ως σταθερό μέτρο της ανταλλακτικής αξίας γιατί και αυτή υπόκειται σε μεταβολές. Πιο κοντά στη σταθερότητα ο Ρικάρντο θεώρησε ότι βρίσκεται ο χρυσός. Άλλοτε πάλι το μέτρο αυτό όπως και ο Σμιθ το βρήκε στα σιτηρά.
3. 3.Μια δεύτερη κατηγορία στην οποία η εργασία χάνει κάπως την ισχύ της στον καθορισμό των σχετικών αξιών και τιμών είναι ο ρόλος του κεφαλαίου. Το κεφάλαιο, κυκλοφορούν και πάγιο, για να δημιουργηθεί χρειάζεται κάποιο χρονικό διάστημα άλλοτε μικρότερο και άλλοτε μεγαλύτερο. Και το προϊόν που παράχθηκε από τη χρήση του χρειάζεται και πάλι ένα χρονικό διάστημα για να χρησιμοποιηθεί. [8]
4. 4.Βλέπουμε ότι και ο Ρικάρντο δεν είναι απολύτως ικανοποιημένος από την εργασιακή θεωρία της αξίας και της εξ’ αυτής μεταβολής των σχετικών τιμών και αξιών. [9] Τελικά το μεγαλύτερο μέρος της αξίας καθορίζεται από την εργασία και το λιγότερο από το κεφάλαιο.

ΚΑΡΛ ΜΑΡΞ

Στα νεανικά του χρόνια ο Μαρξ (1844) αντέκρουσε τη θεωρία της αξίας για να την αποδεχθεί αργότερα όπως αποκαλύπτεται στο βιβλίο του « Η αθλιότητα τη φιλοσοφίας» .

1. 1.Οι κλασικοί προσπάθησαν να αντιληφθούν πως μέσα από την ανταλλαγή των εμπορευμάτων είναι δυνατή η παραγωγή πλεονάσματος. Αυτό είναι λάθος κατά τον Μαρξ. Κατόρθωσε να δώσει απάντηση στο πρόβλημα εισάγοντας νέες έννοιες στην ανάλυση. Την έννοια του εμπορεύματος, την έννοια της εργατικής δύναμης την οποία διαχώρισε από την εργασία, την έννοια της αφηρημένης εργασίας και την έννοια της υπεραξίας.
2. 2.Το εμπόρευμα έχει διττό χαρακτήρα. Από τη μία μεριά είναι μία αξία χρήσεως και από την άλλη περιέχει ανταλλακτική αξία. Ο χαρακτήρας αυτός φυσικά πηγάζει από το ότι είναι αποτέλεσμα εργασίας. Την αξία χρήσεως ο Μαρξ την συνδέει με την συγκεκριμένη εργασία που αποτυπώνεται στο παρόντα χρόνο στο εμπόρευμα ενώ την αφηρημένη εργασία (ή την κοινωνική) την θεωρεί ως τον παράγοντα που προσδίδει στο προϊόν αξία και τη θεωρεί κοινό μέτρο της αξίας. Ανταλλακτική αξία είναι γι’ αυτόν η αναλογία αξιών στην οποία ανταλλάσσονται δύο εμπορεύματα. Η αφηρημένη εργασία αναπαριστά την κοινωνικά αναγκαία εργασία δηλαδή τη μέση εργασία που η κοινωνία είναι πρόθυμη να αποζημιώσει.
3. 3.Για τον Μαρξ ο Σμιθ έχει μπερδέψει την εργασία με την εργατική δύναμη[10] που μισθώνει ο κεφαλαιούχος στην παραγωγή. Και αφού το κάνει αυτό ταυτίζει το μισθό του εργάτη με την αξία της εργασίας που ενσωματώνεται στο εμπόρευμα. Κατά τον Μαρξ δεν ταυτίζεται η αξία του προϊόντος της εργασίας με τον μισθό που δίνεται για την εργατική δύναμη.
4. 4.Για τον Μαρξ το πλεόνασμα δεν παράγεται από την πράξη της ανταλλαγής, δηλαδή στη σφαίρα της κυκλοφορίας όπως πίστευαν οι κλασικοί και κυρίως ο Ρικάρντο, αλλά στη σφαίρα της παραγωγής. [11] Η αξία που παράγει η εργατική δύναμη είναι μεγαλύτερη από αυτήν που έχει η ίδια. Και αυτό είναι εκείνο που για τον κεφαλαιούχο συνιστά την αξία χρήσης της εργατικής δύναμης.
5. 5.Την ιδιότητα αυτή της εργατικής δύναμης την αποκαλεί υπεραξία. Το πλεόνασμα δηλαδή που δημιουργείται για τον κεφαλαιούχο, νοουμένου ότι αυτός πληρώνει μόνο την αξία της εργατικής δύναμης, δηλαδή την αξία των μέσων συντήρησης του ίδιου και της οικογένειας του. Είναι η πηγή του πλεονάσματος το οποίο μετατρέπεται σε πλούτο κάτω από ορισμένους όρους. Στο χώρο της παραγωγής, ολοκληρώνει ο Μαρξ, δημιουργούνται οι αξίες και η απλήρωτη εργασία, δημιουργεί τα ποσοστά των κερδών τα οποία έχουν την τάση να εξισώνονται.

 

 

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

-          Ρ. Θεοχάρης: Ιστορία Οικονομικών θεωριών, δύο τόμοι, εκδ. Παπαζήση

-          Α. Σμιθ : Ο πλούτος των Εθνών, εκδ. Ελληνικά Γράμματα

-          Heilbroner: Οι φιλόσοφοι του Οικονομικού χώρου, εκδ. Κριτική.

-          Ντ. Ρικάρντο / Κ. Μάρξ: Αξία και Υπεραξία, εκδ. Κριτική.

-          Κ. Μαρξ: Το Κεφάλαιο, 3 τόμοι, εκδ. Σύγχρονη Εποχή.

-          Έρνεστ Μαντέλ: Γένεση και ανάπτυξη των οικονομικών θεωριών του Μαρξ – 1843 -1863, εκδ. Ζαχαρόπουλος.