humanact.gr

Η ΕΥΡΩΠΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΥΠΕΡΔΥΝΑΜΗ: ΕΙΝΑΙ ΔΥΝΑΤΟΝ;

E-mail Εκτύπωση PDF

ΕΥΡΩΠΗ: ΑΝΑΔΥΟΜΕΝΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΥΠΕΡΔΥΝΑΜΗ: ΕΙΝΑΙ ΔΥΝΑΤΟΝ;

 

Οι γεωπολιτικές και οικονομικές ισορροπίες στο διεθνή χώρο έχουν εισέλθει, αυτές τις δύο πρώτες δεκαετίες του νέου αιώνα, σε περίοδο ανακαθορισμού. Ως εκ τούτου οι σχέσεις των μειζόνων δυνάμεων περνούν από φάσεις μεγάλων σχετικά διακυμάνσεων. Προς τη δημιουργία αυτών των συνθηκών έχουν συντελέσει γεγονότα μεγάλης ιστορικής σημασίας που εν μέρει ήταν αδύνατον να προβλεφθούν. Το πρώτο ήταν αυτό της κατάρρευσης της σοβιετικής «αυτοκρατορίας» την τελευταία δεκαετία του 20ου αιώνα, λόγω της κρίσης στο τομέα του πετρελαίου της Ρωσίας η τεχνολογία και τα κοιτάσματα της οποίας είχαν στερέψει, στη περιοχή Τιούμεν με τις μεγαλύτερες πετρελαιοπηγές του Σαμοτιάρ να υπολειτουργούν, δεύτερο ήταν η ενίσχυση των δυνάμεων που ωθούσαν στην εξάπλωση της παγκοσμιοποίησης των οικονομικών δράσεων μέσω των μεγάλων πολυεθνικών εταιριών, τρίτον η εμφάνιση νέων κρατών και η εξαφάνιση παλιών (Γιουγκοσλαβία, Βαλτική) και τέταρτον η ενίσχυση των περιφερειακών οικονομικών ενώσεων όπως η Ευρωπαϊκή.

Στη πλευρά της Ασίας, η Κίνα μετά τις μεταρρυθμίσεις του τελευταίου τέταρτου του 20ου και μετά την ένταξη της στον Παγκόσμιο Οργανισμό Εμπορίου, το 2001, εισέρχεται στο παγκόσμιο οικονομικό παίγνιο προσπαθώντας να επεκτείνει την επιρροή της.

Οι διεργασίες αυτές όπως ήταν φυσικό κατέληξαν στο σχηματισμό συγκρουσιακού φορτίου που εκτονώθηκε και συνεχίζει να εκτονώνεται μέσα από μεγάλους περιφερειακούς πολέμους, μεγάλους με την έννοια της απώλειας ανθρώπινων υπάρξεων.

Η Ευρώπη εισήλθε στον εικοστό πρώτο αιώνα φορτωμένη με πολλές υποσχέσεις για ανάληψη καθηκόντων παγκόσμιας εμβέλειας ιδίως στον οικονομικό τομέα. Η θεσμοθέτηση του ενιαίου νομίσματος και η διεύρυνση της με τις χώρες της ανατολικής Ευρώπης και της Βαλτικής καθώς και η ενοποίηση της Γερμανίας με όποιον τρόπο και όσο εσπευσμένα και αν συντελέστηκαν ήταν πρωτοβουλίες που, όπως φάνηκε εκ των υστέρων, έφεραν ευνοϊκές συνέπειες στην ευρωπαϊκή ισχύ και στην πολιτική επιρροή.

Παρά τις προσπάθειες ενοποίησης στο οικονομικό και θεσμικό πολιτικό επίπεδο και παρά τις διαδοχικές της ενοποιήσεις, η Ευρώπη απέχει πολύ από το να θεωρείται ένας ομογενοποιημένος γεωπολιτικός χώρος. Αν αποφύγει κανείς το πρώτο επίπεδο της Ένωσης και κινηθεί προς το δεύτερο, αυτό της κοινής πολιτικής, εξωτερικής και εσωτερικής, τότε θα διαπιστώσει διαφορές και ανισότητες ανάμεσα στα μέλη που μοιάζουν αξεπέραστες. Η βόρειο δυτική Ευρώπη που συνιστά και τον πυρήνα της οικονομικής και πολιτικής ισχύος συνοδεύεται και πολλές φορές αντιπαρατίθεται στην μεσογειακή Ευρώπη και στην κεντρική και ανατολική Ευρώπη που για πολλούς μελετητές συνιστούν την περιφερειακή της ζώνη.

Πάντως αν ιδωθεί ως όλον η Ευρώπη τον τελευταίο αιώνα πριν το 21ο αποτέλεσε τον κέντρο όλων των θετικών και αρνητικών εξελίξεων που γνώρισε η ιστορία. Και επιπρόσθετα η Ευρώπη το 1900 δεν έχει, τουλάχιστον στο οικονομικό και πολιτικό επίπεδο, καμία σχέση με την Ευρώπη του 2000 ή του 2020.

Ιστορικά η Ευρώπη γνώρισε μεγάλη ανάπτυξη και κοινωνική πρόοδο. Κατά τη διάρκεια των τελευταίων εκατό χρόνων οι διάφορες ζώνες της ευρωπαϊκής ηπείρου αναπτύχθηκαν μεν αλλά με διαφορετικούς ρυθμούς. Στην ίδια περίοδο η δυτική Ευρώπη αύξηση το ακαθάριστο προϊόν της κατά δέκα φορές ενώ η οικονομία της νότιας Ευρώπης το αύξησε κατά δώδεκα φορές. Η κεντρική και ανατολική από την άλλη το αύξησαν κατά έξι φορές. Γενικά και στο σύνολο, οι ρυθμοί ανάπτυξης ήταν διαφορετικοί στις διάφορες ζώνες της ηπείρου. Κατά το πρώτο μισό του εικοστού αιώνα η νότια και η κεντρική και ανατολική ζώνη σημείωσαν χαμηλότερους ρυθμούς αύξησης του προϊόντος τους σχετικά με τον πυρήνα και παρέμειναν σε απόσταση εκτός από τις σκανδιναβικές χώρες και ιδιαίτερα από την Σουηδία η οποία κατάφερε να ενταχθεί στον πυρήνα. Κατά το δεύτερο όμως μισό του αιώνα και οι μεσογειακές χώρες της Ευρώπης βρέθηκαν να σημειώνουν μεγάλους ρυθμούς μεγέθυνσης και να πλησιάζουν εκείνες τις χώρες του πυρήνα. Χώρες των οποίων παρατηρήθηκαν ιδιαίτερα οι επιδόσεις ήταν η Ιρλανδία, η Φιλανδία και εν μέρει η Ελλάδα. Η κεντρική και ανατολική Ευρώπη όμως έμειναν σημαντικά πίσω λόγω κυρίως της ένταξης τους στη σοβιετική Ένωση. Ιδιαίτερα μετά το 1973 η κρίση που βίωσε ήταν πολύ βαθιά ενώ με την κατάρρευση του κρατικού σοσιαλισμού οι χώρες πήραν μέτρα που τις οδήγησαν μερικώς στην ανάκαμψη. Όμως οι χώρες της Βαλκανικής παρέμεναν ακόμα βαθιά μέσα στη κρίση η οποία διατηρήθηκε και τις επόμενες δεκαετίες.

Οι διαφορές εντός των περιφερειακών ζωνών της Ευρώπης ήταν χασματικές. Η κεντρική και ανατολική Ευρώπη μέχρι την διεύρυνση της και οι χώρες που αποτελούσαν την Ένωση ήταν χαώδεις σε όλα τα επίπεδα.

Πίνακας με την αύξηση του κατά κεφαλή ΑΕΠ των ευρωπαϊκών περιφερειών.

Έτος

Δυτική Ευρώπη

Νότια Ευρώπη

Ανατολική Ευρώπη

1973

100

100

100

1990

139

147

111

1999

154

185

85

 

Φαίνεται πως στην αρχή σχεδόν της νέας χιλιετίας η κεντρική και ανατολική Ευρώπη κάλυπτε το μισό δρόμο της αναπτυξιακής πορείας εκείνου της Ευρωπαϊκής Ένωσης.

Πίνακας με τις περιφερειακές διαφορές, κατά κεφαλή ΑΕΠ, περιφέρειες ως % της Δύσης. (δολάρια ΗΠΑ)

Έτος     Δ. Ευρώπη                         Ν. Ευρώπη                 Αν.-Κεντ. Ευρώπη

1950         5031             100                   2457             49             2120         42

1973         12,159           100                   7,651             63             4,985       41

1998     18,742           100                 14,152            78             5,461       29

                    

Παρ’ όλα αυτά η ανάκαμψη άρχισε να εμφανίζεται μετά την ένταξη της ανατολικής και κεντρικής Ευρώπης στις δομές της Ε. Ένωσης. Η ψαλίδα μειώθηκε από το 29 % στο 45%.

Οι χώρες όμως των Βαλκανίων και η πρώην Σοβιετική Ένωση έμειναν πολύ πίσω, επιτυγχάνοντας μόνο ένα 20% του ευρωπαϊκού επιπέδου και ένα 70% των χωρών της κεντρικής και ανατολικής Ευρώπης.

Σε σχέση με τις ΗΠΑ ο πληθυσμός της Ευρώπης εντός της Ένωσης έφθασε τα 455 εκατομμύρια το 2004 κατά 50% μεγαλύτερος από εκείνον της Β. Αμερικής ενώ το συνολικό ΑΕΠ ήταν 7,3 τρισεκατομμύρια δολάρια περίπου το αυτό σχεδόν με το ΑΕΠ των ΗΠΑ που ήταν 7,4 τρις. Με όρους κατά κεφαλή ΑΕΠ το 1950 ήταν μόνο το μισό των ΗΠΑ ενώ το 2000 έφθασε στο 80% του αμερικανικού.

Στο τομέα της παραγωγικότητας της εργασίας οι δείκτες είναι περίπου ίδιοι. Αυτό σημαίνει ότι οι εργαζόμενοι στην Ε. Ένωση παράγουν το ίδιο προϊόν σε αξία ανά ώρα εργασίας με εκείνο των Αμερικανών.

Το μέσο όμως κατά κεφαλή ΑΕΠ είναι χαμηλότερο παρά την ίδια παραγωγικότητα στην Ένωση από εκείνο των ΗΠΑ. Αυτό ερμηνεύεται από το γεγονός ότι στην Ευρώπη οι κάτοικοι της εργάζονται λιγότερο από τους Αμερικανούς, λόγω του ότι υπάρχουν περισσότερες αργίες και λιγότερες ώρες εργασίας ανά εβδομάδα. Η Ευρώπη εργάζεται λιγότερο και προτιμάει να διατηρεί σε ανάπτυξη τα συστήματα κρατικής πρόνοιας.

Σε ότι αφορά στις παγκόσμιες ξένες άμεσες επενδύσεις η εκροή από την Ε. Ένωση είναι μεγαλύτερη από εκείνη των ΗΠΑ. Για παράδειγμα το 1973 το ποσοστό της Ευρώπης ήταν 38% των συνολικών, της Ασίας το 13% ενώ των ΗΠΑ έφθανε στο 49%. Στις αρχές του τρέχοντος αιώνα η ισορροπία άλλαξε ριζικά. Στο σύνολο των ξένων άμεσων επενδύσεων το 40% ήταν στην Ασία, το 39% στην Ένωση και το 21% μόνο στις ΗΠΑ.

Τα τελευταία δέκα χρόνια η παγκόσμια διαμόρφωση έχει αλλάξει. Οι ΗΠΑ ξανακερδίζουν το χαμένο έδαφος εκεί όπου το έχασαν ενώ η Κίνα εισέρχεται στο διεθνή οικονομικό χώρο με μεγάλο δυναμισμό. Στο διάστημα αυτό οι ρυθμοί ανάπτυξης της Κίνας έχουν ξεπεράσει ακόμα και το 10% ετησίως. Από την εποχή των μεταρρυθμίσεων στις αρχές της δεκαετίας του 1970 του Τέγκ Χσιάο Πίγκ, έως σήμερα έχει διπλασιάσει το ακαθάριστο προϊόν της τρεις φορές και έχει καταστεί η δεύτερη μεγαλύτερη οικονομία μετά τις ΗΠΑ.

Οι τρεις χώρες της Ασίας, Κίνα, Ιαπωνία και Ινδία, συμμετέχουν στη διεθνή οικονομία καλύπτοντας το 37% του παγκόσμιου ΑΕΠ ενώ το μερίδιο της στις παγκόσμιες εξαγωγές είναι 27% και φέρεται ως το δεύτερο μετά την Ευρώπη παγκοσμίως.

Ο δυναμισμός της Ασίας ( Κίνα, Ιαπωνία) φαίνεται ισχυρότερος από εκείνον της Ευρώπης. Διαθέτει μεγαλύτερη πολιτική ομοιογένεια από την ευρωπαϊκή και η εθνοτική της ομοιομορφία διασφαλίζει προϋποθέσεις γρήγορης ανάπτυξης. Τα συστήματα διακυβέρνησης της Ασίας είναι ενιαία και πιο αποδοτικά από εκείνα της Ευρωπαϊκής Ένωσης που είναι διασπασμένα σε 27 μέρη.

Αλλά το σημαντικότερο στοιχείο που αφήνει πίσω την Ε. Ένωση στην κούρσα για την ηγεμονία στο διεθνή οικονομικό χώρο είναι το γεγονός ότι οι περιφερειακές ανισότητες ανάμεσα στις ζώνες και το κυριότερο ανάμεσα στα κράτη / μέλη είναι τεράστιες.

Για παράδειγμα στον δείκτη του κατά κεφαλή ΑΕΠ η φτωχότερη χώρα καλύπτει το 43% του μέσου όρου, το 2010, και η πλουσιότερη φθάνει το 253% του μέσου. Σε ό,τι αφορά στο δείκτη της κατά κεφαλή κατανάλωσης (με όρους αγοραστικής δύναμης) το κάτω μέρος της διακύμανσης βρίσκεται στο 55% και το άνω μέρος στο 130%.

Οι πολιτικές που εφαρμόζει η ευρωπαϊκή Επιτροπή αντί να μειώσουν τις αποκλίσεις των επιπέδων ανάπτυξης των κρατών / μελών και να επιτύχουν πραγματικές συγκλίσεις, μέσω της διαχείρισης επενδυτικών κεφαλαιών αντιθέτως οδηγούν σε οικονομικές αποκλίσεις και κατά συνέπεια και σε πολιτικές διαφοροποιήσεις. Για παράδειγμα οι χώρες του Βίζεγκραντ εμφανίζονται περισσότερο φιλοαμερικανικές από ό,τι οι χώρες του πυρήνα.

Ένα άλλο σοβαρό μειονέκτημα που εμφανίζει η Ευρώπη είναι το γεγονός ότι παραμένει ενδογενώς ακάλυπτη στον ενεργειακό τομέα. Η εξάρτηση της από τη Ρωσία, Ιράν, κράτη Περσικού κόλπου, κλπ, την καθιστά ευάλωτη ως προς τον οικονομικό της δυναμισμό.

Θα μπορούσαμε να μεγαλώσουμε τη λίστα των μειονεκτημάτων στην Ευρωπαϊκή Ένωση που την επιβαρύνουν στη γεωστρατηγική διεθνή σκακιέρα, όπως είναι η υστέρηση της στο τομέα των προηγμένων τεχνολογιών και της ενιαίας αμυντικής πολιτικής.

Από όσα προηγήθηκαν γίνεται σαφές ότι ο διεθνής οικονομικός χώρος ηγεμονεύεται ιεραρχικά από τρεις μεγάλες δυνάμεις. Τις ΗΠΑ, την Κίνα και την Ε. Ένωση. Οι σχέσεις μεταξύ τους βρίσκονται σε συνεχή μεταβολή και καταστάσεις συνεργασίας αντικαθίστανται από καταστάσεις αντιπαλότητας. Η ευρωπαϊκή Ένωση παρά τον δυναμισμό της μοιάζει να μη έχει ακόμα αποφασίσει ως σύνολο αν θέλει να ασκήσει διεθνή επιρροή και ηγεμονία στις παγκόσμιες υποθέσεις όπως τον 19ο αιώνα. Θα ήταν απολύτως θεμιτό να αναφέρουμε ότι η τρέχουσα αντιπαλότητα μεταξύ των ΗΠΑ και της Κίνας προσφέρει μια κατάλληλη ευκαιρία στην Ε. Ένωσης για ανάληψη δράσεων έξω από τα συμβατικά ιεραρχημένα πρωτόκολλα. Επανεξέταση των σχέσεων της με την Ρωσική Ομοσπονδία, την Κίνα αλλά και τις ΗΠΑ. Για να επιτευχθεί όμως κάτι τέτοιο η Ένωση οφείλει να σφυρηλατήσει την εσωτερική της συνοχή. Με ποιον τρόπο; Με την διαρκή εφαρμογή πολιτικών πραγματικής σύγκλισης ανάμεσα στις περιφερειακές ζώνες και τον πυρήνα.

 

Κουρματζής Θάνος

 

Βιβλιογραφικές αναφορές

Ivan Berend: Οικονομική Ιστορία του 20ου αιώνα

Maddison Agnus: Two crises – Latin America and Asia 1929 – 38.

Survey – OECD , 1973 -1983

 

 

 

Dedicated Cloud Hosting for your business with Joomla ready to go. Launch your online home with CloudAccess.net.