humanact.gr

E-mail Εκτύπωση PDF
Ευρετήριο Άρθρου
Η Κίνα παγκόσμιος ηγέτης: Είναι δυναατόν;
Η Κίνα παγκόσμιος ηγέτης: Είναι δυνατόν;
Όλες οι Σελίδες

Όσο και αν φαίνεται παράξενο, η κινεζική κυρίαρχη ελίτ, δεν διαθέτει πολλές επιλογές χειρισμών. Ο δρόμος που ακολούθησε τις δύο τελευταίες δεκαετίες για να καταφέρει τα σημερινά οικονομικά επιτεύγματα, επιβάλλει τις δικές του απαιτήσεις. Το 2010 η Κίνα παρήγαγε πλούτο ισάξιο με 6,1 τρις δολάρια, γεγονός που την κατατάσσει  δεύτερη μεγαλύτερη οικονομία στον κόσμο μετά τις ΗΠΑ, των 14 τρις. Η Κίνα βρίσκεται σε ισχυρό οικονομικό μομέντουμ ενώ οι ΗΠΑ όχι, κάτι που σημαίνει πως συμβάλλει στην παγκόσμια ανάπτυξη με ποσοστό 25%, αποτελεί δηλαδή την ατμομηχανή της παγκόσμιας οικονομίας, σύμφωνα με τον ΟΟΣΑ. Για το οικονομικό «θαύμα» του είδους, έδρασαν καθοριστικά παράγοντες όπως ο πολιτικός μονοκοματικός απολυταρχισμός, δηλαδή η απουσία δημοκρατίας, ο απόλυτος έλεγχος της αγοράς εργασίας και οι ξένες επενδύσεις με εξαγωγικό προσανατολισμό. Δεν είναι καθόλου εύκολο για την κινεζική ηγεσία  να αλλάξει ή να τροποποιήσει αυτές τις σημάνσεις του δρόμου που την οδήγησε στην επιτυχία της ραγδαίας οικονομικής μεγέθυνσης. Εκείνο που μπορεί να  κάνει και κάνει, είναι να περιβάλει με ιδεολογικό μανδύα το οικονομικό «θαύμα», να το αναγάγει σε εθνικό σκοπό και να το ονομάσει «παγκόσμια κυριαρχία», καλλιεργώντας τεχνικά τη κοινωνική πεποίθηση περί Ουράνιου Βασιλείου.

Η ακύρωση όλων αυτών θα σήμαινε την επιλογή ενός άλλου δρόμου, με διαφορετικές επισημάνσεις όπως το δημοκρατικό πολίτευμα, η πολιτική διαβούλευση και ο κομματικός ανταγωνισμός, οι συνδικαλιστικές ελευθερίες και διεκδικήσεις, η ελεύθερη έκφραση των μέσων ενημέρωσης, η απελευθέρωση του χρηματοπιστωτικού συστήματος από τη Κεντρική Τράπεζα, η ελεύθερη διαμόρφωση των τιμών, και τόσων άλλων. Αν όμως συνέβαινε κάτι τέτοιο η Κίνα θα έχανε τα βασικά σημερινά της ανταγωνιστικά πλεονεκτήματα που δημιουργούν το οικονομικό «θαύμα» της. Και ασφαλώς το βασικότερο όλων, δηλαδή το χαμηλό εργασιακό κόστος και την απουσία συστήματος κοινωνικής ασφάλισης που τραβούν σαν μαγνήτες τις ξένες επενδύσεις.

Κατά συνέπεια η Κίνα είναι υποχρεωμένη να ακολουθήσει το δρόμο των μεταρρυθμίσεων του καθεστώτος του Μάο, που εισήγαγε ο Τένγκ σιάο Πίνγκ, έστω και αν χρειαστεί να καταφύγει στην ωμή βία όπως έπραξε στη πλατεία Τιεν Αν Μεν, το 1989, για να πετύχει κοινωνική και πολιτική σίγαση.

Όπως φαίνεται τα εσωτερικά προβλήματα με τα οποία παλεύει αδιάλειπτα και ακάματα, το κομμουνιστικό κόμμα είναι πολλά και μεγάλα. Κοντά σ’ αυτά θα πρέπει να προστεθούν και οι εξεγέρσεις των μουσουλμανικών πληθυσμών της Ξιγιάνγκ –Uigur, το πρόβλημα του Θιβέτ, των διαφορών με το Βιετνάμ και εκείνο της Ταϊβάν με το οποίο βρίσκεται σε συνεχείς προστριβές με τις ΗΠΑ. Η ηγεσία του κόμματος όμως είναι έτοιμη να προβεί σε υποχωρήσεις συμβιβαστικών λύσεων σε ό,τι αποτελεί κίνδυνο ανατροπής και ανάσχεσης της οικονομικής πορείας. Αν δηλαδή οι ΗΠΑ δηλώσουν με μεγαλύτερη αποφασιστικότητα τη θέληση τους για την ανεξαρτησία της Ταϊβάν, η Κίνα θα δεχθεί να συζητήσει και άλλες λύσεις γιατί η αμερικανική αγορά απορροφά μεγάλο όγκο των εξαγωγών της. Και όσο η κρίση στο δυτικό ημισφαίριο βαθαίνει τόσο τα φθηνά κινεζικά προϊόντα θα αποτελούν βασικό συστατικό του καταναλωτικού προτύπου των φτωχότερων δυτικών πολιτών. Από αυτή την άποψη δεν είναι καθόλου υπερβολή αν λέγαμε πως η Κίνα τρίβει τα χέρια της από ικανοποίηση όσο η κρίση του χρέους στη Δύση επεκτείνεται και γιατί της δίδεται ευκαιρία πρώτης τάξεως να αγοράσει φθηνά assets και γιατί αυξάνονται οι απορροφήσεις των εξαγωγών της. Επιπρόσθετα ο στόχος της «παγκόσμιας ηγεμονίας» που ευαγγελίζεται για εσωτερική κατανάλωση μπορεί να γίνει περισσότερο λειτουργικός συνεπεία της δυτικής χρηματοοικονομικής κρίσης. Η επεκτατική πολιτική μέσω της εξαγοράς λιμανιών, ο "δρόμος των μαργαριταριών" (string of pearls) από το Γκουαντάρ έως το Πειραιά, όπως την αποκαλεί, είναι μεν μια απομίμηση της βρετανικής αυτοκροταρίας του 19ου αιώνα αλλά ταυτόχρονα ενισχύει το εξαγωγικό της μοντέλο. 

Οι επιδιώξεις αυτές όμως, οι οποίες έχουν πείσει για την εφικτότητα τους και ένα μεγάλο μέρος της ηγεσίας του κομμουνιστικού κόμματος, αντικειμενικά είναι ανέφικτες. Πρώτον γιατί ο «παγκόσμιος ηγεμών» οφείλει να διαθέτει ένα από τα καλύτερα δημοκρατικά πολιτεύματα, δεδομένου ότι οι σπουδαιότεροι «υποτελείς»  είναι ώριμα και εξελιγμένα δημοκρατικά κράτη, δεύτερον οφείλει να διαθέτει στο μεγαλύτερο δυνατό βαθμό παράγοντες όπως οικονομική ανεξαρτησία, τεχνολογική αυτοτέλεια και πολιτιστική ηγεμονία, στους οποίους η Κίνα διαθέτει πλήρη εξάρτηση, τρίτον η γεωγραφική και γεωστρατηγική  θέση θα πρέπει να προσφέρει σχετική ασφάλεια, όπως οι ωκεανοί τις ΗΠΑ ή την Αγγλία, (θαλάσσιες ηγεμονίες Macinder), ενώ η Κίνα βρίσκεται στο μέσον του τόξου της αστάθειας (Arc of instability), (Αφγανιστάν – Πακιστάν – Κ. Ασία), και τέταρτον ο παγκόσμιος ηγεμών διαθέτει εθνοτική ομοιομορφία και κυρίαρχη κουλτούρα, στοιχεία που εκλείπουν από τη Κίνα αφού αυτή συντίθεται από 56 έθνοτικές, πληθυσμιακά μεγάλες ομάδες, με διαφορετική παράδοση και κουλτούρα. Κοντά σ’ αυτούς τους λόγους θα πρέπει να προστεθεί και το διευρυνόμενο χάσμα ανάμεσα στους πλούσιους και φτωχούς, που παράγει το ισχύον οικονομικό μοντέλο του αναπτυξιακού «θαύματος».

Γι’ αυτούς του μείζονες λόγους αλλά και για άλλους ελάσσονες, ο 21ος αιώνας δεν φαίνεται πως θα φέρει τη Κίνα στη κορυφή της πυραμίδας της παγκόσμιας ισχύος. Ο καθηγητής Zhang Zilian του πανεπιστημίου του Πεκίνου δήλωσε καθαρά τα εξής : «Ο  21ος αιώνας δεν θα είναι ο αιώνας της Κίνας. Τα προβλήματα που έχει να λύσει είναι τόσο πολλά που θα την απασχολούν για τα πενήντα επόμενο χρόνια. Ο κόσμος θα πρέπει να φοβάται περισσότερο τη κατάρρευση της παρά τη δύναμη της, για το χάος που θα ακολουθήσει».

Ο καθηγητής Ζιλιάν φαίνεται να έχει δίκιο, γιατί γνωρίζει καλύτερα από κάθε άλλον την ενότητα των αντιφάσεων που παρουσιάζουν οι δομές του παράξενου συστήματος του σοσιαλισμού της αγοράς. Ιστορικά εκείνο που γνωρίζουμε, είναι ο επεκτατικός καπιταλισμός που αποδυνάμωνε τις εγχώριες οικονομίες είτε αποσπώντας τις πρώτες τους ύλες είτε επενδύοντας άμεσα προς επιτόπια αξιοποίηση των παραγωγικών συντελεστών τους αλλά με εξαγωγή του πλεονάσματος. Σε πολύ λίγες περιπτώσεις οι χώρες υποδοχής ήταν ικανές να ενδυναμώσουν τις παραγωγικές τους δομές. Στη περίπτωση της Κίνας όμως έχουμε μια πρώτη ιστορική εκδοχή ενός νέου αναπαραγωγικού μοντέλου. Οι ξένες εταιρίες επενδύουν στη τοπική αγορά σε τομείς όπως οι κατασκευές, η βιομηχανία, οι ηλεκτρονικοί υπολογιστές, κλπ,  αλλά οι κινεζικές εταιρίες δραστηριοποιούνται στη πρώτη επεξεργασία των πρώτων υλών τις εκροές των οποίων ως ενδιάμεσες πλέον εισροές τις μετατρέπουν σε τελικά προϊόντα οι ξένες εταιρίες. Ένα μέρος της παραγωγικής αλληλουχίας το ελέγχουν οι εγχώριες εταιρίες με τα κέρδη της οποίας σχηματίζεται με ραγδαίους ρυθμούς η μεσαία κινεζική τάξη. Όσο ενδυναμώνει η μεσαία τάξη τόσο το κινεζικό καθεστώς πιστεύει πως, συν τω χρόνω, το μεγαλύτερο μέρος της παραγωγικής αλυσίδας διεθνώς εμπορεύσιμων προϊόντων θα ανήκει στους κινέζους. Στον εκσυγχρονισμένο αυτό τομέα, οι σχέσεις ιδιοκτησίας, η διασφάλιση των περιουσιακών στοιχείων και της ελεύθερης κίνησης των κεφαλαίων, λειτουργούν με βάση τα δυτικά πρότυπα. Εκείνο όμως που τον κάνει περισσότερο αποδοτικό είναι η ύπαρξη ενός «σοσιαλιστικού» τομέα, φθηνής εργασίας, που βρίσκεται στην ενδοχώρα και ο οποίος σπεύδει κατά κύματα στις ανατολικές περιφέρειες αναζητώντας βελτιωμένα εισοδήματα. Τι θα γίνει όμως στη περίπτωση εκείνη όπου η διεύρυνση της μεσαίας τάξης θα ξεπεράσει τα όρια ανοχής στον πολιτικό αυταρχισμό και διεκδικήσει πολιτικές ελευθερίες και αλογόκριτα μέσα έκφρασης; Στο πρώτο στάδιο της διαδικασίας, η δημιουργία της ελάμβανε χώρα στα πλαίσια του κόμματος όπου αξιωματούχοι, στελέχη, μέλη και ημέτεροι, αναβαθμίζονταν στην κοινωνική κλίμακα. Στο δεύτερο στάδιο όμως και όσο η οικονομική μεγέθυνση συνεχίζεται θα μπορεί να επαναληφθεί η ίδια διαδικασία; Θα μπορεί το κομμουνιστικό κόμμα να απαριθμεί δεκάδες από εκατομμύρια μέλη που θα συμπίπτουν με τις κλίμακες της νέας ενδιάμεσης τάξης; Η απάντηση είναι αρνητική γιατί τότε το κόμμα θα έχανε και προσανατολισμό και ταυτότητα διότι θα μετατρέπονταν σε πεδίο κοινωνικών και οικονομικών συγκρούσεων.

Πιστεύοντας ότι ο πυρήνας του μέλλοντος βρίσκεται στο παρών, το πιθανότερο είναι ότι όσο συνεχίζεται η οικονομική μεγέθυνση τόσο θα διαφοροποιείται και η κοινωνική διαστρωμάτωση και όσο συμβαίνει αυτό τόσο τα ενδιάμεσα στρώματα θα αναζητούν νέες πολιτικές έκφρασης που θα ακυρώνουν τις απαγορεύσεις του κομματικού απολυταρχισμού. Το σύστημα κάτω από αυτές τις πιέσεις ή θα αναγκαστεί να επιτρέψει τον εκδημοκρατισμό του, οπότε αυτό θα σημαίνει και το τέλος της φθηνής παροχής εργασίας άρα και τη δραματική μείωση της οικονομικής μεγέθυνσης ή θα σκληρύνει τις μεθόδους επιβολής του με κίνδυνο τις κοινωνικές αναταραχές και την πολιτική αστάθεια, γεγονότα αμφότερα που τρέπουν σε φυγή τα ξένα κεφάλαια επιφέροντας και πάλι την οικονομική συρρίκνωση.

Παρ’ ότι οι δύο αυτές επιλογές φαίνεται πως οδηγούν σε αδιέξοδο την κινεζική ηγεσία, υπάρχει και μία τρίτη η οποία συνιστά και την ενδεδειγμένη άριστη λύση.

Το οικονομικό μοντέλο θα πρέπει να αλλάξει προσανατολισμό προβάλλοντας μια νέα ενότητα σκοπών. Η παραγωγή θα πρέπει να καλύπτει πλέον τις ανάγκες της εσωτερικής αγοράς και του κινεζικού λαού αυξάνοντας τις αμοιβές εργασίας και τη κατανάλωση και υιοθετώντας τους κανόνες του κράτους πρόνοιας. Η αύξηση της εσωτερικής κατανάλωσης θα μειώσει το ποσοστό των επενδύσεων ως προς το ΑΕΠ, αφού θα μειωθεί η ανταγωνιστικότητα αλλά θα αυξηθεί η κοινωνική ευημερία και θα μειωθεί το ύψος των οικονομικών ανισοτήτων.  Ο ρυθμός αύξησης της οικονομίας θα μειωθεί, αλλά όχι πολύ, και θα απομακρυνθεί το ενδεχόμενο της πολιτικής αστάθειας οπότε η Κίνα τότε θα μπορεί βάσιμα να διεκδικήσει το σταθεροποιητικό ρόλο του περιφερειακού ηγεμόνα, αναλαμβάνοντας την ευθύνη και το κόστος της διαχείρισης των περιφερειακών ασιατικών διενέξεων.

Κουρματζής Θάνος

Οικονομολόγος / Στατιστικός / Συγγραφέας. 



Dedicated Cloud Hosting for your business with Joomla ready to go. Launch your online home with CloudAccess.net.