Η Ρωσία επανέρχεται

Εκτύπωση
Αξιολόγηση Χρήστη: / 0
ΧείριστοΆριστο 


Η ΑΝΑΚΑΜΨΗ ΤΗΣ ΡΩΣΙΑΣ

Ο βασικότερος κληρονόμος της Σοβιετικής Ένωσης, η Ρωσία, πέρασε από αρκετές φάσεις ντροπής για να φθάσει στο επίπεδο που βρίσκεται σήμερα.


Η αναίμακτη διάλυση της ΕΣΣΔ, το 1991, ήταν ταυτόχρονα και η καταστροφή των κρατικών μηχανισμών της Ρωσίας. Οι κρατικές επιχειρήσεις, κάτω από την εξουσία του Μπόρις Γιέλτσιν, ουσιαστικά διαμοιράστηκαν στους εκλεκτούς ημέτερους της νέας ηγετικής ομάδας, οι οποίοι, ως ήταν αναπότρεπτο, συνέστησαν και την νέα ολιγαρχική τάξη, που ανέλαβε να σηκώσει στους ώμους της το ρωσικό πεπρωμένο. Η δημόσια περιουσία προσφέρθηκε σαν μενού στο τραπέζι τους και αυτοί δεν είχαν τίποτα άλλο να κάνουν από το να διαλέξουν πιο κομμάτι της θα καρπώνονταν σχεδόν δωρεάν. Το περίφημο πρόγραμμα των ιδιωτικοποιήσεων με κουπόνια που μοιράστηκαν στο λαό, ήταν ένα καλό άλλοθι για την απόκτηση νομιμοποίησης, γιατί μη έχοντας κανένα άλλο πόρο οι πολίτες πωλούσαν τα λιγοστά κουπόνια που τους αναλογούσαν, στους πλούσιους πρώην κρατικούς / κομματικούς αξιωματούχους κομμουνιστές, με σκοπό τον βιοπορισμό, γεγονός που δημιούργησε τη ρωσική ολιγαρχία του πλούτου. Σε πολλές δε περιπτώσεις και αυτή η κωμικά νομιμοφανής διαδικασία παραβλέπονταν και η δημόσια περιουσία μεταβιβαζόταν στους ηγετικούς κύκλους του Γιέλτσιν με άμεσο τρόπο. Το φαινόμενο ονομάστηκε από τους διεθνείς αναλυτές και δημοσιογράφους, κλεπτοκρατία, και πέρασε στην βιβλιογραφία ως η αναφορά της διαφθοράς. Οι ίδιοι όμως οι πρωταγωνιστές το ονόμασαν «δημιουργία της μεσαίας τάξεως» στη ρωσική κοινωνία. Και σ’ αυτή τη περίπτωση η σταθεροποίηση του νέου «δημοκρατικού καθεστώτος» επιτεύχθηκε με αναίμακτο τρόπο, λόγω της μεταφυσικής στωικότητας που μεταφέρει για αιώνες ο ρωσικός λαός.

Η δεύτερη φάση ήταν η κορύφωση της κατάρρευσης της οικονομίας. Έχοντας άγνοια οι ρώσοι ιθύνοντες των κανόνων της αγοράς και του αστικού κοινοβουλευτισμού οδηγήθηκαν στην απόγνωση, βλέποντας το Εθνικό προϊόν να κατεδαφίζεται, το τραπεζικό σύστημα να καταρρέει και την ανεργία να εκσφενδονίζεται. Υπό την επιτήρηση των διεθνών οργανισμών και ειδικότερα του ΔΝΤ, (και του Σόρος) υποτιμάται το ρούβλι κατά 50%, οι ξένοι ριψοκίνδυνοι επενδυτές χάνουν μεγάλα ποσά από τα ρωσικά ομόλογα και οι ολιγαρχικοί εξάγουν τα χρηματικά τους αποθέματα σε τράπεζες του εξωτερικού παρά το ύψος του εσωτερικού επιτοκίου που άγγιζε το 150%. Βέβαια η αιτία για όλα αυτά ήταν η διακηρυγμένη απόφαση των ολιγαρχικών να μη πληρώνουν φόρους με αποτέλεσμα τα δημοσιονομικά να είναι συνεχώς σε κρίση ελλειμμάτων γιατί η κυβέρνηση προσέφευγε σε δανεισμό για να καλύψει τις δαπάνες της.

Η τρίτη φάση πλαισιώνεται από την αντίδραση της μη κυβερνώσας ρωσικής ελίτ, η οποία ανεβάζει στην εξουσία τον Β. Πούτιν, έναν άνθρωπο από τα βάθη των κρατικών μυστικών υπηρεσιών, ο οποίος όμως αναλαμβάνει το καθήκον να ανασυστήσει το νέο ρωσικό κράτος. Και τα καταφέρνει. Επιβάλλει νόμους, συστήνει τις κρατικές φοροεισπρακτικές υπηρεσίες, δημεύει περιουσίες από κλοπή, αναδιοργανώνει τις ένοπλες δυνάμεις και τα σώματα ασφαλείας, αντιμετωπίζει την τρομοκρατία των τσετσένων και τις διάφορες αποσχιστικές τάσεις, προωθεί την αυτοδιοίκηση των περιφερειών και περιθωριοποιεί τον αφυπνισμένο εθνικισμό του Ζηρηνόφσκι. Με τη βοήθεια της Αμερικής, η Ρωσία δείχνει να επανακτά τον έλεγχο της τροχιάς της.

Οι γεωστρατηγικοί προσανατολισμοί που είχε στη διάθεση του το καθεστώς Πούτιν ήταν τρεις. Ο πρώτος ήταν να αναπτύξει την «ώριμη στρατηγική σχέση εταίρων» με τις ΗΠΑ. Δηλαδή ένα ξαναμοίρασμα του κόσμου σε σφαίρες επιρροής αναζωπυρώνοντας τον παλιό της ρόλο αλλά αυτή τη φορά με συνεργασία και όχι με σύγκρουση, με τις ΗΠΑ. Γρήγορα όμως οι Ρώσοι αντιλήφθηκαν πως κάτι τέτοιο δεν ήταν εφικτό λόγω της κακής οικονομικής τους θέσης και πως οι αμερικανοί το χρησιμοποιούσαν ως δέλεαρ ενσωμάτωσης για την εκμετάλλευση των πόρων τους. Ο δεύτερος ήταν η επανάκτηση του ελέγχου της Ρωσίας στη Κοινοπολιτεία των ανεξάρτητων κρατών, δηλαδή των νέων κρατών μετά τη διάλυση της ΕΣΣΔ. Ο τρίτος γεωστρατηγικός προσανατολισμός ήταν η σύσταση αντισταθμιστικού άξονα με την Κίνα και άλλους δυσαρεστημένους, (Ιράν), εναντίον των ΗΠΑ. Τελικά η Ρωσία ακολουθεί σήμερα ένα ήπιο μείγμα μεταξύ των δύο στρατηγικών επιλογών που πραγματικά της αποφέρει σημαντικά γεωστρατηγικά οφέλη.

Στον οικονομικό τομέα η Ρωσία των Πούτιν / Μεντβέγεβ, έχει να επιδείξει σημαντικά επιτεύγματα. Την προηγούμενη δεκαετία το ΑΕΠ της χώρας αυξανόταν με ρυθμό 5% από το -5,3% το 1998. Τα δημοσιονομικά της έχουν βελτιωθεί θεαματικά και εμφανίζει εμπορικά πλεονάσματα. Μετά τη κρίση του 1997-8 η Ρωσία εφαρμόζει ένα εκτενές πρόγραμμα μεταρρυθμίσεων που απελευθερώνει τις δυνάμεις της αγοράς και ενισχύει την ιδιωτική πρωτοβουλία. Βέβαια το φαινόμενο της ολιγαρχίας δεν έχει εξαλειφθεί αλλά παράλληλα αρχίζουν να λειτουργούν δίκτυα θεσμών που το ελαττώνουν.

Η Ρωσία είναι ιστορικά σημαίνουσα δύναμη στη διεθνή σκηνή. Οι συντελεστές ισχύος της εντοπίζονται κατά πρώτο λόγο στους πλούσιους φυσικούς πόρους και στο ανθρώπινο δυναμικό. Είναι η πρώτη χώρα παγκοσμίως σε αποθέματα φυσικού αερίου, η δεύτερη χώρα σε αποθέματα άνθρακα, η όγδοη σε αποθέματα πετρελαίου, η πρώτη εξαγωγός χώρα σε φυσικό αέριο, η δεύτερη σε πετρέλαιο και η τρίτη σε κατανάλωση ενέργειας. Διαθέτει επίσης ένα εκπαιδευμένο εργατικό και επιστημονικό δυναμικό η ορθολογική αξιοποίηση του οποίου θα μπορούσε να της αποδώσει τεράστια οφέλη.

Κατά τη σοβιετική περίοδο η παραγωγή πετρελαίου άγγιζε τα 12 εκατ., βαρέλια ημερησίως. Κατά τη περίοδο της κρίσης ο αριθμός αυτός μειώθηκε κατά το ήμισυ αλλά σήμερα βρίσκεται στα ίδια επίπεδα με την Σαουδική Αραβία, δηλαδή κοντά στα 12,5 εκ., βαρέλια την ημέρα. Το πετρέλαιο της προσδίδει τεράστια γεωστρατηγική ισχύ. Τροφοδοτεί την Ευρώπη και την Ανατολή. Πολλές φορές χρησιμοποιεί το όπλο των ορυκτών ως εργαλείο αποτελεσματικής άσκησης εξωτερικής πολιτικής. Τα πρόσφατα παραδείγματα των προβλημάτων με την Ουκρανία και τη Λευκορωσία είναι απόδειξη αυτού του ισχυρισμού. Ιδιαίτερα η παραγωγή του φυσικού αερίου μονοπωλείται από τη κρατική Gazprom, ενώ του πετρελαίου κατά 70% βρίσκεται στη κατοχή πέντε μόνο εταιριών. Της Lukoil, Youkos, Surgutnefe, Tyume oil Company και Sibneft. Ο Πούτιν είχε την οξυδέρκεια να ίδρύσει ένα ταμείο από τα τεράστια έσοδα από τις εξαγωγές πετρελαίου, ύψους 55 δις δολαρίων, με το οποίο χρηματοδοτούσε τις εσωτερικές μεταρρυθμίσεις.

Όλα αυτά είναι επιτεύγματα της τελευταίας δεκαετίας που εγγράφονται στο ενεργητικό της νέας Ρωσίας. Όμως έχει να αντιμετωπίσει ακόμα πολλά και δισεπίλυτα προβλήματα. Πρώτα απ’ όλα να αναστρέψει την υπογεννητικότητα του πληθυσμού ο οποίος μειώνεται συνεχώς. Ταυτόχρονα αναπτύσσονται ραγδαία οι αριθμοί του πληθυσμού των γειτονικών μουσουλμανικών χωρών οι οποίες με την αρωγή των σαουδαράβων, των ιρανών, των αζέρων, κλπ, μπορεί να αποτελέσουν απειλή για τη Ρωσία. Οι αντιπαραθέσεις που είχε και έχει με τη Γεωργία στο ζήτημα της Αμπχαζίας και Οσετίας καθώς και με τους Τσετσένους αυτονομιστές είναι μια πρόσθετη ανοιχτή πληγή για την γεωπολιτική της ισχύ. Αν και οι σχέσεις της με τη Κίνα είναι πολύ καλές, ωστόσο ο αυξανόμενος πληθυσμός της δεύτερης μπορεί να αναζητήσει επέκταση στις ακατοίκητες ρωσικές στέπες της κεντρικής Ευρασίας, ενδεχόμενο γεγονός που θα διαταράξει την ομαλότητα των σχέσεων των δύο χωρών. Επιπρόσθετα οι διαφορές με την Ιαπωνία για τα νησιά Σακαλιν κάτω από το Βλαδιβοστόκ, δύναται να οξυνθούν, μειώνοντας τη εθνική της δύναμη.

Παρ’ όλα αυτά η Ρωσία, μετά από δέκα και πλέον ετών περιπέτειας και κοινωνικοοικονομικής κρίσης, δείχνει να επανέρχεται δυναμικά στη διεθνή σκηνή και ως πυρηνική δύναμη να αναβαθμισθεί σε ισχυρό περιφερειακό παίκτη.