Η ΕΞΕΓΕΡΣΗ ΤΟΥ ΑΡΑΒΙΚΟΥ ΚΟΣΜΟΥ

Το έτος που διανύουμε ανήκει δικαιωματικά στον αραβικό κόσμο. Οι εξεγέρσεις που ξέσπασαν στις χώρες της βορείου Αφρικής αλλά και στη Συρία, ασφαλώς και δεν είναι φαινόμενα της στιγμής ούτε μιας τυχαίας ιδιοτροπίας της ιστορίας. Έχουν την κοινωνική τους ρίζα βαθιά στο χρόνο, η οποία ωρίμαζε αργά και σταθερά έως ότου καρποφόρησε το δένδρο της επανάστασης. Τα γεγονότα που βρίσκονται ακόμα σε εξέλιξη είναι σύνθετα και μεταφέρουν πολλαπλά μηνύματα. Θα μπορούσα να ισχυριστώ βλέποντας την επιφάνεια τους πως μοιάζουν με εκρήξεις αναζήτησης ελευθερίας. Το αίτημα της ελευθερίας είναι γενικό και καταφέρνει να ενσωματώσει και να εμπνεύσει διαστρωματικές μάζες που συχνά αναφέρονται σε διαφορετικά οικονομικά και κοινωνικά μοτίβα. Το αίτημα όμως της εξόδου από την παρατεταμένη ένδεια, των νέων κυρίως στρωμάτων του πληθυσμού, είναι αυτό που συσπείρωσε τις πρώτες ομάδες των εξεγερμένων και κατόπιν επεκτάθηκε και στα ευρύτερα στρώματα εμπλουτισμένο με αξιώσεις οικονομικής δημοκρατίας και πολιτικών ελευθεριών.

Ο πολιτισμός των Αράβων είναι γεμάτος από μεγαλειώδη παραδείγματα ηθικής τελειότητας. Η αλληλεγγύη που προωθεί η ουλεμά και οι μέριμνες του ισλαμισμού για τις μεγάλες ομάδες των φτωχών σε θέματα εκπαίδευσης, περίθαλψης και διατροφής έχουν το ανάλογο τους στους καλβινιστές και στους κουάκερους της Δύσης. Η αλληλεγγύη δουλεύει εργαλειακά στα αδιαβάθμητα κοινωνικά στρώματα τα οποία είναι διαχωρισμένα από τις πολιτικές και επιχειρηματικές ελίτ που έχουν εδραιώσει όμως εμφανή δυτικό προσανατολισμό ως προς τις επιλογές των αξιακών τους προτιμήσεων. Επί πλέον οι δυτικότροπες επιλογές τους και ως προς τις πολιτικές κατευθύνσεις πολλές φορές τις έχουν φέρει σε αντίθεση με τα grass roots του λαού τους. Ελλείψει όμως πολιτικών διαδικασιών και διαβουλεύσεων δεν έχουν στηθεί γέφυρες ούτε καν λαϊκιστικής επικοινωνίας μεταξύ των δύο αυτών ομάδων, των κυρίαρχων δυτικότροπων ελίτ και των κυριαρχούμενων λαϊκών στρωμάτων – φορέων των ισλαμικών παραδόσεων. Το χάσμα συν τω χρόνω μεγάλωνε και η εξουσία ασκούσε πειθώ κατασταλτικής επιβολής αντί να παράγει δημοκρατική συναίνεση. Στη ανισότητα προστέθηκε και ο παράγοντας της ανεργίας των νέων, απότοκο των διαδικασιών συσσώρευσης του πλούτου από την ιθύνουσα ελίτ, ο οποίος ανέτρεψε την εύθραυστη ισορροπία της κοινωνικής σιωπής. Αν πάρουμε υπ’ όψιν μας ότι οι νέοι ως ποσοστό του πληθυσμού στις ισλαμικές κοινωνίες ξεπερνούν ακόμα και το 50% τότε καταλαβαίνουμε πως ο παράγοντας αυτός δρώντας μπορεί να επιβληθεί στις εξελίξεις και να καθορίσει τους προσανατολισμούς των. Τα ολιγάριθμα μεσαία στρώματα βλέποντας την κοινωνική και οικονομική τους εξέλιξη, εμποδισμένη και φραγμένη από την ασωτία και απληστία της διευθύνουσας κρατικοπολιτικής ελίτ, δεν είχαν πολλές επιλογές. Τάχθηκαν εξ’ ορισμού με τους εξεγερμένους προσδοκώντας να πετύχουν καλύτερες θέσεις στην κοινωνική κλίμακα.

Αντίθετα σε κοινωνίες όπως το Μαρόκο για παράδειγμα, στις οποίες είναι δυνατόν να διακρίνει κανείς θεσμικές κατοχυρώσεις στοιχειώδους κινητικότητας αιτημάτων από τα κάτω προς τα πάνω, παρά το γεγονός ότι και εδώ υπάρχει οικονομική δυσπραγία και μεγάλη νεανική ανεργία, δεν έχουν εμφανισθεί ανάλογα γεγονότα εξεγέρσεων. Από την άλλη πλευρά, στη Σαουδική Αραβία, τα προβλήματα λύνονται μέχρι τώρα με την γενναιόδωρη προσφορά υλικών παροχών μέσω των επιδοτήσεων, στα πλαίσια πολιτικής μικρής ανακατανομής του πλούτου που επιφέρει το πετρέλαιο.

Δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι ολόκληρος σχεδόν ο αραβικός κόσμος από το Αλ Μάγκρεμπ και Αλ Μάσρακ έως τη Μέση Ανατολή ήταν αποικίες των δυτικών για περισσότερο από ένα αιώνα. Οι εθνικιστικές επαναστάσεις του εικοστού αιώνα και η δημιουργία διεθνών οργανισμών όπως ο ΟΠΕΚ για την εκμετάλλευση των εθνικών τους πόρων, εξύφανε τις προσδοκίες των αράβων για οικονομική απεξάρτηση και κοινωνική ανάπτυξη. Για πενήντα και πλέον χρόνια ανέμεναν με μεταφυσική στωϊκότητα την εμπέδωση πολιτικών συνθηκών για ατομική και συλλογική βελτίωση. Διαψεύστηκαν επανειλημμένα από τις διεφθαρμένες και άσωτες πολιτικές μοναρχίες που συσσώρευαν αμύθητους θησαυρούς σε βάρος τους.

Συνεπώς οι πρόσφατες εξεγέρσεις, έστω και απροσανατόλιστες πολιτικά, ήταν το φυσικό επακόλουθο μιας ληστρικής πολιτικής που κατατεμάχισε τη κοινωνία και το Έθνος. Κάτω από τις συνθήκες αυτές βρήκαν την ευκαιρία που ανέμεναν οι πιο ακραίες φανατικές ισλαμικές ομάδες να συστήσουν τρομοκρατικές εστίες οι οποίες κατάφεραν να θέσουν σε σοβαρή δοκιμασία την ισορροπία στις διεθνείς σχέσεις. Ευτυχώς όμως αποτελούν μειοψηφίες, που μάλλον περιθωριοποιήθηκαν από τις πρόσφατες μετριοπαθείς και ειρηνικές εξεγέρσεις.

Τα καθεστώτα στην Αίγυπτο, στη Τυνησία, στην Υεμένη, στη Λιβύη, και αύριο ίσως στη Συρία έχουν κατακρημνιστεί. Το μέλλον όμως των νέων καθεστώτων δεν είναι καθόλου βέβαιο ότι θα φέρει καλύτερες συνθήκες για τον Άραβα απλό πολίτη. Το καθεστώς που συγκροτήθηκε τις προηγούμενες δεκαετίες, στο στρατό, στο κράτος, στο πολιτικό σύστημα και στα άλλα υποσυστήματα δεν είναι εύκολο να παραδώσει τις προνομίες του σε αμφίβολες λαϊκές αδιαβάθμητες οργανώσεις. Το πιθανότερο είναι πως απλώς άνοιξαν ολίγες στρόφιγγες εξαερισμού για εκτόνωση της συσσωρευμένης λαϊκής οργής και θυμικής αγανάκτησης. Πως θα μπορούσε για παράδειγμα να απορροφηθούν οι τεράστιες άνεργες μάζες των νέων και μάλιστα επιστημόνων αράβων, όταν οι οικονομίες των χωρών διέρχονται χρόνια φάση κρίσης; Πως θα μπορούσε να γίνει ώστε να αποδοθούν δικαιώματα στις γυναίκες που αποτελούν το μεγαλύτερο κομμάτι του πληθυσμού, όταν επιβάλλεται σε πολλές περιπτώσεις, όπως στη Σ. Αραβία, κατασταλτικά ο νόμος της Σαρίας; Πως θα μπορούσαν να ανακάμψουν οι οικονομίες τους όταν οι επενδύσεις που απαιτούνται είναι ανάλογες με εκείνες που έλαβαν χώρα για την διώρυγα του Σουέζ και του φράγματος του Ασουάν και που οι πλουτοκράτες δεν δείχνουν ανάλογες επενδυτικές διαθέσεις; Και το κυριότερο πως και από ποιους θα αναδιαρθρωθούν οι οικονομικές δομές ώστε να προσανατολιστούν στη κάλυψη των κοινωνικών αναγκών μετριάζοντας τις εισοδηματικές διαφορές και αμφισβητώντας τις υφιστάμενες σχέσεις πολιτικής ισχύος;

Στα ερωτήματα αυτά δεν έχουν διαφανεί ακόμα οι συνθήκες από τις οποίες θα προκύψουν οι απαντήσεις. Ωστόσο μπορεί κανείς να παραμείνει αισιόδοξος γιατί ο κόσμος έχει μικρύνει και ο ένας λαός μπορεί να επικοινωνήσει με τον άλλον μέσω των σύγχρονων τεχνολογιών μεταδίδοντας το πάθος για πολιτική συμμετοχή στα δρώμενα, οικοδομώντας ένα δημοκρατικό πρότυπο αξιοπρέπειας σε ολόκληρο τον κόσμο. Στην αντίθετη περίπτωση τα παλιά καθεστώτα θα αναπαραχθούν στα πρόσωπα των νέων ηγεσιών και ο αραβικός πληθυσμός θα πέσει σε ένα μακροχρόνιο λήθαργο σιωπής.