Ευρετήριο Άρθρου
Προσανατολισμοί του Βιβλίου
Η ΓΕΩΠΟΛΙΤΙΚΗ ΤΩΝ ΠΕΤΡΕΛΑΙΩΝ & Η ΔΙΕΘΝΗΣ ΚΡΙΣΗ
Όλες οι Σελίδες

Παραθέτουμε το εισαγωγικό κείμενο στο βιβλίο " Η ΓΕΩΠΟΛΙΤΙΚΗ ΤΩΝ ΠΕΤΡΕΛΑΙΩΝ ΚΑΙ Η  ΔΙΕΘΝΗΣ ΚΡΙΣΗ".

(Τιμή βιβλιοπωλείων  28 ευρώ

Τιμή HUMAN ACT   14 ευώ)

ΠΡΟΣΑΝΑΤΟΛΙΣΜΟΙ

Πάντα, ο κόσμος εμφανίζεται με πολλές όψεις. Το ίδιο και ό,τι υπάρχει και                                                                    

ό,τι αναπτύσσεται πάνω σ' αυτόν. Στην ουσία όμως, εκείνα που υπάρχουν

είναι το πραγματικό και το φαινομενικό. Το πραγματικό, σε αντίθεση με το

φαινομενικό, δεν μπορεί να είναι πολλά. Είναι ένα, αλλά ανάγεται σε πολλά

φαινόμενα, μερικά από τα οποία γίνονται αντιληπτά. Η πολλαπλότητα αυτή

συνδέεται με την υποκειμενικότητα του παρατηρητή. Το ερώτημα, που

τίθεται, είναι αν το υποκείμενο είναι σε θέση να διαμορφώνει το πραγματικό

ή με τη δράση του επενεργεί κυρίως στην εκδήπλωση του φαινομενικού.

Αν συμβαίνει το πρώτο τότε ο άνθρωπος είναι κυρίαρχος επί των δομών της

κοινωνικής του ύπαρξης, αν όμως συμβαίνει το δεύτερο τότε είναι θλιβερά

κυριαρχούμενος. Πολλές θεωρητικές σχολές έχουν συγκροτηθεί κατά

καιρούς, προκειμένου να δώσουν τη "σωστή" απάντηση στο ερώτημα αυτό,

που αποτελεί τον θεμελιώδη λίθο της εξέλιξης της ανθρώπινης νόησης. Το

γεγονός ότι οι ερευνητές δεν ομονοούν, δεν συμπίπτουν σε μία θέση,

γίνεται η κινούμενη πλατφόρμα που διασπείρει μεγάλη αβεβαιότητα,

αστάθεια και ανασφάλεια, πάνω στον πλανήτη.

Παρέθεσα, στην αρχή, αυτή τη διαπίστωση, για να υπενθυμίσω πως η

αρμονία και οι συνθήκες που την προκαλούν, είναι ανύπαρκτη, σ' αυτή την

ιστορική φάση, ίσως και σε πολλές από τις προηγούμενες. Αντίθετα η όποια

εξέλιξη καταγράφεται, προκύπτει μέσα από μηχανισμούς σφοδρών                                                                                                                                                                                     

διαφωνιών, ήπιων συγκρούσεων ή αιματηρών συρράξεων.

Τα αντιτιθέμενα υλικά συμφέροντα στη προοπτική της επίτευξης τους,

παράγουν μία ιεραρχημένη κλίμακα βίου πάνω στην οποία η διαφωνία, η

αντέγκληση και η σύγκρουση, συνθέτουν ένα πλαίσιο μέσα στο οποίο η

μόνιμη συνεργασία, η αρμονική συνύπαρξη και η διαλογική συνεννόηση,

βρίσκονται στο ασφυκτικό περιθώριο. Ο κύκλος όταν "κλείνει", κλείνει με

την επίτευξη μιας λύσης αλλά αυτή είναι παροδική και φέρνει στο

προσκήνιο μια νέα δέσμη αντιτιθέμενων συμφερόντων, η οποία δημιουργεί

την ίδια ακολουθία.

Η ανάπτυξη αυτής της κοσμικής διαδικασίας παράγει μια ιεραρχία δύναμης,

η οποία σε μεγάλο βαθμό αποκρυσταλλώνεται σε ελαστικές ή άκαμπτες

δομές οι οποίες και προκαθορίζουν, πότε καθολικά πότε μερικά, την

ανθρώπινη συμπεριφορά.

Τα εμπειρικά παραδείγματα είναι πολλά. Θα αναφέρω εδώ μόνο δύο. Το

πρώτο σχετίζεται με τη σημασία του εθνικού κράτους. Το έθνος κράτος,

μετά από διακόσια και πλέον χρόνια απόλυτης κυριαρχίας, μοιάζει να

διαβρώνεται από την διεθνή τάση της λεγόμενης παγκοσμιοποίησης, τάση

που το πλήττει από έξω, και από την εν εξελίξει πολύ- πολυτισμικότητα,

τάση που το πλήττει από μέσα. Όσο παγιώνονται σε δομές οι δύο αυτές

τάσεις τόσο θα αποδυναμώνεται η εθνική ισχύς. Πως θα αντιδράσουν οι

δυνάμεις που συνασπίζονται γύρω από το έθνος/ κράτος, οι ηγέτες και οι

λαοί δηλαδή, και ποιος τελικά θα εξέλθει από το κύκλο των συγκρούσεων,

νικητής; Κυβερνήσεις αναγκάζονται να προστρέξουν σε αντιλαϊκά μέτρα, με

υψηλό πολιτικό κόστος, επειδή το επιβάλλουν οι εκάστοτε συνθήκες. Προς

το παρών εκείνο που κατορθώνει να επικρατήσει είναι ένας ορμητικός

χείμαρρος αβεβαιότητας και ανασφάλειας.

Το δεύτερο παράδειγμα, συνδέεται με τα ενεργειακά συμφέροντα που

εδραιώνονται σε κάθε κέντρο και περιφέρεια του πλανήτη. Οι χώρες που

καταναλώνουν πετρέλαιο, επειδή νιώθουν εξαρτημένες από τις χώρες που

το παράγουν, εφαρμόζουν πολιτικές απεξάρτησης. Στρέφονται προς τα

ενεργειακά βιοκαύσιμα. Αλλά αν οι παραδοσιακές αγροτικές καλλιέργειες,

όπως ο αραβόσιτος, το ζαχαροκάλαμο, κλπ, αποτελέσουν τη πρώτη ύλη

των βιοκαυσίμων, όπως η αιθανόλη, τότε τι θα πράξουν οι τεράστιοι

αγροτικοί πληθυσμοί, με το ζήτημα της διατροφής τους; Πως θα

αντεπεξέλθουν στη ραγδαία αύξηση των τιμών; Αναγκαστικά θα χρειασθεί

να εισέλθουν στη χρήση και εκμετάλλευση, μεγάλες εκτάσεις γης που

σήμερα είναι καλυμμένες με δάση, επιφέροντας επιπρόσθετες

καταστροφικές επιβαρύνσεις στο οικολογικό ισοζύγιο.

Οι διεθνείς μηχανισμοί επίλυσης των διαφορών που διατίθενται, δεν είναι

μακροχρόνια αποτελεσματικοί και κυρίως δεν είναι δημοκρατικοί. Συνεπώς

οι λύσεις που θα προκύψουν, διπλωματικά ή στρατιωτικά, θα είναι και πάλι

πρόσκαιρες οι οποίες θα μετατραπούν σε αιτίες για νέες διαφορές και

συγκρούσεις.

Ένα συμπέρασμα που θα μπορούσε ίσως να διατυπωθεί είναι πως η

ιεραρχική δομή ισχύος του παγκόσμιου συστήματος, είναι σε θέση να

παράγει μόνο μερική και ασταθή ισορροπία και όχι γενική και σταθερή.

Πολλές είναι οι πραγματικές εστίες που παράγουν αστάθεια και ανασφάλεια

στις διεθνείς πολιτικές και οικονομικές σχέσεις, αλλά εδώ θα εντοπίσουμε

ορισμένα συγκεκριμένα μεγάλα πεδία θεμελιωδών αναταραχών.

Το πρώτο σχετίζεται με την ραγδαία ποσοτική ανάπτυξη που εμφανίζουν

ορισμένες μεγάλες αναδυόμενες οικονομίες, όπως είναι η Κίνα, η Ινδία, η

Ινδονησία, η Βραζιλία, το Μεξικό και η Ρωσία. Η ανάπτυξη αυτή μπορεί από

τη μία πλευρά να βελτιώνει τα οικονομικά και κοινωνικά μεγέθη των χωρών

αλλά από την άλλη προκαλεί, λόγω προσβολής των ευαίσθητων

ισορροπιών του περιβάλλοντος, τρομερές καταστροφές στο οικολογικό

σύστημα.

Το δεύτερο μεγάλο πεδίο, είναι ο συγκεκριμένος τρόπος που επιτελείται η

διαδικασία της παγκοσμιοποίησης. Μοιάζει να είναι περισσότερο

τυχοδιωκτικός και άναρχος παρά οργανωμένος και ωφέλιμος για τις

περισσότερες χώρες. Πρόοδος θεωρείται η διόγκωση της βάσεως του

κεφαλαίου ανεξάρτητα από τις συνέπειες που προκαλεί.

Το τρίτο πεδίο βρίσκεται στην ασύδοτη υπέρ κίνηση των κεφαλαίων

υπεράνω των εθνικών αγορών. Οι στιγμιαίες μεταφορές τόνων κεφαλαίου

από περιοχή σε περιοχή, δημιουργεί πολλές φορές αρνητικές επιδράσεις

στις εθνικές πραγματικές οικονομικές δομές. Η χρηματοοικονομική

κερδοσκοπία μπορεί να πυροδοτήσει το φιτίλι των κρίσεων στις

πραγματικές βάσεις των αναδυόμενων οικονομιών. Αύξηση των

δημοσιονομικών ελλειμμάτων και των τιμών των εμπορευμάτων, όπως για

παράδειγμα το πετρέλαιο και διάβρωση του βιοτικού επιπέδου.

Το τέταρτο πεδίο έχει σχέση με την ύπαρξη μεγάλων εισοδηματικών

ανισοτήτων μεταξύ των χωρών αλλά και των γεωπολιτικών περιφερειών. Το

παγκόσμιο εισόδημα αυξάνεται αλλά δυστυχώς δεν κατανέμεται με

συμμετρικό ή δίκαιο τρόπο στους παράγοντες που προκαλούν την αύξηση.

Το πέμπτο πεδίο βρίσκεται στην τρομακτική αύξηση του παγκόσμιου

πληθυσμού. Το γεγονός καθ' εαυτό, δεν θεωρείται κακό αλλά όταν

συνδυάζεται με παράγοντες όπως η απουσία εκπαίδευσης, οι χρονίζουσες

ασθένειες και η υψηλή εγκληματικότητα, τότε γίνεται πράγματι

καταστροφικό.

Τέλος το έκτο πεδίο εντοπίζεται στον ανταγωνισμό για τον έλεγχο των

ενεργειακών πηγών και κυρίως των πηγών του πετρελαίου. Οι χώρες που το

παράγουν αγωνίζονται να διατηρήσουν τον έλεγχο των αγορών αλλά οι

χώρες που το καταναλώνουν επιθυμούν να το αντικαταστήσουν με άλλα

υποκατάστατα προϊόντα. Οι μηχανισμοί πιέσεων, εκβιασμών και

αποκλεισμών, βρίσκονται στην καθημερινή ατζέντα και των δύο πλευρών.

Ουσιαστικά οι γεωπολιτικές αστάθειες αυτής της περιόδου, οφείλονται στον

αγώνα για τον έλεγχο των ορυκτών καυσίμων και των βιομηχανικών

μετάλλων.

Όλα αυτά τα πεδία, και πολλά ακόμα, δημιουργούν ένα καταθλιπτικό

σκηνικό αστάθειας και αβεβαιότητας. Ταυτόχρονα όμως δημιουργούν και

κάτι ακόμα πολύ χειρότερο. Το φαινόμενο της διεθνούς τρομοκρατίας, της

ασύμμετρης υπονομευτικής απειλής και της εν δυνάμει σύγκρουσης των

πολιτισμών.

Τα παραπάνω στοιχεία χαράζουν ένα σιωπηρό πλαίσιο αποδοχών μέσα στο

οποίο χαράχθηκαν οι δρόμοι της προβληματικής του παρόντος βιβλίου.

Φυσικά η ανάπτυξη του δεν καλύπτει όλα τα πεδία αστάθειας, αλλά μόνο

ένα, το πετρελαιακό, το οποίο και εντάσσει στο διαμορφούμενο διάγραμμα

της διεθνούς οικονομίας. Και τούτο γιατί η βαρύτητα που κατέχει η

πετρελαιακή οικονομία είναι σε θέση να επηρεάσει όχι μόνο τις διεθνείς

οικονομικές εξελίξεις αλλά και τις διεθνείς πολιτικές ισορροπίες.

 

Η διάρθρωση του βιβλίου σχεδιάσθηκε έτσι ώστε να καλύπτει τόσο κριτήρια

θεωρητικά όσο και κριτήρια εμπειρικά. Επειδή όμως το ίδιο το αντικείμενο

ανάλυσης, το πετρέλαιο, θα συνεχίσει να διαδραματίζει για κάποιο χρόνο

ακόμα, σημαντικό ρόλο στις διεθνείς εξελίξεις, επιχειρήθηκε πρόβλεψη της

καταναλωτικής του συμπεριφοράς για το έτος 2020.

Η εισαγωγή του βιβλίου ασχολείται με τα στοιχεία που συνθέτουν τη γενική,

πανοραμική απεικόνιση της ενότητας: ενέργεια μέσα στη διεθνή οικονομική

διάρθρωση. Καθορίζει τις σχέσεις αλληλεξάρτησης ανάμεσα στη

γεωπολιτική και τις τιμές του πετρελαίου.

Τα δύο πρώτα κεφάλαια, ασχολούνται με τα θεωρητικά προβλήματα

κατανόησης του τρόπου με τον οποίο είναι διαρθρωμένος ο σύγχρονος

κόσμος και τα σημεία ισορροπίας ανάμεσα στις γεωοικονομικές και

γεωπολιτικές εξελίξεις.

Ασφαλώς μετά τη κατάρρευση του διπολικού συστήματος, το 1989, που

δέσποσε για μικρό σχετικά διάστημα, μετά τον δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο,

ο σμικρυνόμενος κόσμος είναι διαφορετικός ή τείνει να γίνει ποιοτικά

διαφορετικός, στα τρία στρατηγικά επίπεδα. Στο πολιτικό, στο οικονομικό

και στο ιδεολογικό - πολιτισμικό. Προτείνεται ένας τρόπος κατανόησης

τους, και επιχειρείται η ένταξη του πετρελαιακού ζητήματος ως σημαντικού

καταλύτη στις εν ενεργεία και δυνάμει εξελίξεις.

Το τρίτο κεφάλαιο, αναλύει το παγκόσμιο κλάδο του πετρελαίου σε

συνάρτηση με τις δομές της παγκόσμιας οικονομίας. Οι οκτώ περιφερειακές

οικονομικές ζώνες, παρά το γεγονός ότι είναι όλες καταναλώτριες

πετρελαίου, δεν είναι φυσικά και παραγωγοί πετρελαίου. Οι σχέσεις τους

σχηματίζουν λεπτές ισορροπίες οι οποίες όμως, συχνά πυκνά,

μετατρέπονται σε ανταγωνιστικές με αποτέλεσμα να προκύπτουν ήπιες ή

σφοδρές συγκρούσεις. Γίνεται όμως εμφανές πως οι γεωοικονομικές ζώνες

διαμορφώνουν πολύ πυκνά δίκτυα αλληλεξάρτησης. Όσο η Άπω Ανατολή

και η Ασία εξαρτώνται από την Άπω Δύση και τις ΗΠΑ, άλλο τόσο και οι

δεύτερες στηρίζουν τις προοπτικές τους στις πρώτες.

Το τέταρτο κεφάλαιο, αφορά στον ΟΠΕΚ, (Οργανισμός

πετρελαιοπαραγωγών εξαγωγικών κρατών), παρουσιάζει συνοπτικά την

ιστορία του και περιγράφει τις δομές των πετρελαιακών οικονομιών των

βασικότερων χωρών. Σαουδική Αραβία, Βενεζουέλα, Ινδονησία, Νιγηρία,

Λιβύη, Αλγερία, και Ιράν.

Τα κεφάλαια πέντε, έξι και εφτά, ασχολούνται με τις οικονομικές και

πολιτικές δομές των βασικών χωρών που παράγουν πετρέλαιο και δεν είναι

μέλη του ΟΠΕΚ. Τη Κίνα, την Ινδία και το Μεξικό. Εξετάζονται οι

συντελεστές ισχύος των χωρών αυτών και η εξάρτηση τους από το

πετρέλαιο.

Το όγδοο κεφάλαιο, αναλύει τις εξελίξεις στην Κασπία και την Κ. Ασία, από

τη πλευρά του πετρελαίου, προσπαθώντας να εντοπίσει το εύρος του

δυναμικού του ρόλου, στη μεταβατική περίοδο.

Το ένατο κεφάλαιο εξετάζει τη Ρωσική ομοσπονδία, μετά τη κατάρρευση

στο πολιτικό και οικονομικό επίπεδο, σε συνάρτηση πάντα με το ρόλο των

ενεργειακών πόρων.

Το δέκατο κεφάλαιο "βλέπει" την κατάσταση του πετρελαίου στις ΗΠΑ, και

εντοπίζει την αγωνία της για τις μελλοντικές εξελίξεις στον κλάδο, τον

οποίο θεωρεί πολύ σημαντικό ως προς τον σχεδιασμό των γεωστρατηγικών

της πολιτικών.

Το ενδέκατο κεφάλαιο, εξετάζει τις εξελίξεις στην Ελλάδα και στην Ε.

Ένωση γενικότερα από τη πλευρά των ενεργειακών καυσίμων. Η Ελλάδα

δείχνει αντικειμενικά να είναι σε θέση να διαδραματίσει σημαντικό ρόλο

στην ευρύτερη περιοχή. Ένα ρόλο με γνωρίσματα γενικού περιφερειακού

πόλου, και όχι μόνο σε ενεργειακά θέματα.

Το δωδέκατο κεφάλαιο καλύπτεται από οικονομετρική ανάλυση, η οποία

δείχνει τα επίπεδα τιμών, τις ζητούμενες και προσφερόμενες ποσότητες

πετρελαίου για το 2020. Θα μπορέσει η προσφορά να αντεπεξέλθει στην

αυξημένη ζήτηση; Για μεγάλο ή μικρό χρονικό διάστημα επαρκούν τα

γνωστά αποθέματα πετρελαίου; Η προσέγγιση είναι απλή και επιτυγχάνεται

με την μέθοδο της πολλαπλής παλινδρόμησης.

Για τη πληρέστερη κατανόηση της ιστορικής εποχής που διανύουμε,

παρέθεσα ένα δοκίμιο στο παράρτημα του βιβλίου, το οποίο περιγράφει και

αναλύει τον μηχανισμό των κρίσεων του καπιταλιστικού συστήματος και

πως η χρηματοοικονομική κερδοσκοπία συγκρούεται με την παραγωγιή

επιχειρηματική δραστηριότητα.

Όλες οι διαστάσεις της ανάλυσης ανάγονται στις διεθνείς οικονομικές

δομές, έστω και αν αφορούν μόνο θέματα πετρελαίου. Και τούτο γιατί,

ζητήματα στρατηγικής οικονομικής σημασίας που συνδέονται με

εμπορεύματα βάσης, δεν μπορούν να περιοριστούν στα πλαίσια της

κλαδικής ανάλυσης. Για παράδειγμα οι συναλλαγματικές ισοτιμίες

επηρεάζουν τη διεθνή ζήτηση πετρελαίου, εντός συγκεκριμένων ορίων, και

αυτό μας επιβάλλει να αναζητήσουμε τους συγκυριακούς παράγοντες που

αυξομειώνουν τις ισοτιμίες.

Η ανάλυση που επιχειρείται, προσπαθεί να εντοπίσει τους παράγοντες που

συνδέουν τις μεταβατικές οικονομίες των χωρών που παράγουν πετρέλαιο,

με το φαινόμενο της παγκοσμιοποίησης. Πολλές από αυτές, όχι όλες,

κρατώντας στα χέρια τους το όπλο του πετρελαίου, προσπαθούν να

ενταχθούν στις διαδικασίες του φαινομένου και να καρπωθούν τα οφέλη

της παγκοσμιοποίησης, πολλές φορές εκβιάζοντας και επιβάλλοντας λύσεις

προς το συμφέρον τους.

Κάθε κεφάλαιο δεν κλείνει με συμπεράσματα. Πρώτο γιατί στο κόσμο των

γρήγορων αλλαγών που ζούμε θα ήταν ανώφελο κάτι τέτοιο και δεύτερο

γιατί ο αναγνώστης είναι σε θέση να αξιολογήσει και να εκτιμήσει μόνος

του τις πληροφορίες που του παρέχονται.

Το προσωρινό συμπέρασμα πάντως στο οποίο εγώ καταλήγω, είναι πως η

δομή της παγκόσμιας οικονομίας είναι αρκετά συνεκτική ώστε να

απορροφά, έστω και με κραδασμούς, τις δυσμενείς επιπτώσεις που

προέρχονται από τις διακυμάνσεις των τιμών του πετρελαίου. Η

συνεκτικότητα της όμως μπορεί να απειληθεί από τις επαμφοτερίζουσες

σχέσεις γεωπολιτικής και γεωοικονομίας, προκαλώντας προσωρινά ή

μόνιμα ρήγματα στη διεθνή ισορροπία ισχύος.

1Περισσότερα για το θέμα μπορείς να βρεις στη μελέτη μου "Η παγκοσμιοποίηση και το αναπτυξιακό σπιράλ στην ΕΛΛΑΔΑ,

Περιφερειακές και εισοδηματικές ανισότητες" εκδόσεις ΙΣΤΑΜΕ -Α. ΠΑΠΑΝΔΡΕΟΥ