Παγκόσμια Κρίση Τροφίμων
Αν οι δημοσιονομικοί λογαριασμοί των κρατών των αναπτυγμένων χωρών εμφανίζουν πληθώρα προβλημάτων που η τρέχουσα κρίση τα μετατρέπει σε άκρως δισεπίλυτα, αυτό δεν σημαίνει ότι τα άλλα παγκόσμια υποσυστήματα παραμένουν υγιή. Οι πιστωτικές αγορές είναι απελπιστικά ανορθολογικές, το παγκόσμιο εμπόριο βρίθει αντιφάσεων, οι αγορές πετρελαίου βρίσκονται στο έλεος της κερδοσκοπίας και το σύστημα παραγωγής και διανομής τροφίμων διέρχεται μία από τις μεγαλύτερες κρίσεις στην ιστορία του.
Η επισιτιστική κρίση απειλεί τεράστιες μάζες πληθυσμών σε ολόκληρο το κόσμο μη εξαιρουμένων και των αναπτυγμένων χωρών.
Οι κοινωνικές εξεγέρσεις στον αραβικό κόσμο, οι πόλεμοι και οι συγκρούσεις στην Αφρική, οι ευρωπαϊκές πολιτικές στον αγροτικό τομέα, κλπ, οδήγησαν τις τιμές των τροφίμων σε τρομακτικά υψηλά επίπεδα. Επίπεδα που εμφανίζονται για πρώτη φορά από το 1845. Σύμφωνα με τα στοιχεία που ανακοίνωσε ο FAO, (food and agriculture organization), κατά το τελευταίο έτος, η τιμή του καλαμποκιού αυξήθηκε κατά 52%, του σιταριού κατά 49% και της σόγιας κατά 28%. Μόνο από τις αυξήσεις αυτές 44 εκατομμύρια επιπλέον άνθρωποι βρέθηκαν κάτω από τη γραμμή της φτώχειας ακόμα και σε αναπτυγμένες χώρες που ανήκουν στη ομάδα των είκοσι μεγάλων οικονομικών δυνάμεων όπως η Αυστραλία.
Η κρίση τροφίμων παίρνει μεγάλες διαστάσεις όσο οι τιμές αυξάνονται και όσο ο πληθυσμός του πλανήτη ακολουθεί την ίδια τάση με μεγαλύτερη όμως ταχύτητα. Αν συσχετίσουμε τον πληθυσμό με τη παραγωγή τροφίμων, όπως έκανε ο Μάλθους το 1798, θα δούμε ότι έχουμε αποφύγει την μαλθουσιανή παγίδα, δηλαδή την ασύμετρη σχέση πηγών διατροφής και πληθυσμιακής αύξησης, λόγω της τεχνολογίας, της γεωργικής εκμηχάνισης και της πράσινης επανάστασης.
Ωστόσο η άνιση παγκόσια διανομή τροφίμων, και οι μηχανισμοί που την εκτρέφουν, έχουν εισάγει από το παράθυρο το αποτέλεσμα της μαλθουσιανής καταστροφικής πρόβλεψης.
Εκείνη την εποχή του Μάλθους, επιστήθιου φίλου του Ντέϊβιντ Ρικάρντο, ο παγκόσμιος πληθυσμός έφθανε τα 800 εκατομμύρια ανθρώπων. Ο αριθμός αυτός ήταν αρκετός για να εκθρέψει τις ανησυχίες του Μάλθους και να του επιτρέψει να εμπνευσθεί τη θεμελιωμένη θεωρία του. Σήμερα ο πληθυσμός επί της γης ανέρχεται στα 6,9 δις ψυχών, με τάση αύξησης κατά 210,000 την ημέρα, όμως το G20, δεν δείχνει να συγκινείται αφού δεν συμπεριλαμβάνει στην ατζέντα των συζητήσεων του το πρόβλημα της διατροφικής κρίσης και των στάνταρτς διαβίωσης.
Όπως και στα άλλα παγκόσμια υποσυστήματα, έτσι και σ' αυτό, το πρόβλημα δεν έγκειται στο τομέα της επαρκούς παραγωγής αλλά στο τρόπο της διανομής και της ανταλλαγής. Δηλαδή στο χώρο εκείνο όπου παράγεται το κέρδος. Ποια θα ήταν η αγοραστική δύναμη του ενός και πλέον δισεκατομμυρίου ανθρώπων που λαμβάουν ένα δολάριο την ημέρα, για να αφήσουν υψηλά περιθώρια κέρδους στους παραγωγούς τροφίμων; Έτσι αυτοί, προτιμούν να εξασφαλίζουν τιμές ασφαλείας με επιδοτήσεις και να καταστρέφουν την υπερπαραγωγή τους, παρά να τη διαθέτουν στις υπανάπτυκτες χώρες. Αυτή είναι η πολιτική της Ε. Ένωσης η οποία δαπανά 365 δις ευρώ κάθε χρόνο για επιδοτήσεις. Αλλά και άλλες χώρες όπως η Ουκρανία και η Ρωσία που θεωρούνται παραγωγοί τροφίμων, εφαρμόζουν πολιτική προστατευτισμού ελαχιστοποιώντας τις εξαγωγές τους.
Το γκρούπ των 20 είχε υποσχεθεί το 2009 βοήθεια σε τρόφιμα προς τις φτωχές χώρες ύψους 20 δις δολαρίων αλλά εκταμιεύθηκε μόνο το ένα δις.
Η κατάσταση φαίνεται πως έχει αφαιθεί στη τύχη της. Περίπου το ένα έκτο του παγκόσμιου πληθυσμού υποσιτίζεται και θα έλεγα πως λιμοκτονεί λόγω των υψηλών τιμών των τροφίμων. Σύμφωνα με κάποια θεωρία, ο πληθυσμός αυτός είναι περιττός, είναι μη απασχολίσιμος και είτε έτσι είτε με διάφορες διασπαρμένες επιδημίες θα πρέπει να εκλείψει. Μήπως όμως ο πλανήτης δεν είναι σε θέση να εκθρέψει τόσους πολλούς ανθρώπους που ζουν πάνω του; Η απάντηση είναι αρνητική. Υπολογισμοί μελετών του FAO, έχουν καταλήξει στο συμπέρασμα πως οι υπάρχοντες πόροι είναι ικανοί, με τη διαθέσιμη τεχνολογία, και την υψηλή παραγωγικότητα, να συντηρήσουν περίπου 12 δις ανθρώπων. Τότε τι μπορεί να συμβαίνει και η φτώχεια εξαπλώνεται σαν φωτιά;
Οι φτωχές χώρες που πλήττονται δεν έχουν τα μέσα να αντιμετωπίσουν την κατάσταση. Η ύψωση των τιμών είναι ένας παράγοντας που δεν προέρχεται απ' αυτές. Αντίθετα οι αιτίες της ανόδου βρίσκονται στις δραστηριότητες των αναπτυγμένων χωρών. Κυρίως συνδέονται με τον τρόπο που είναι σήμερα διαρθρωμένο το παγκόσμιο οικονομικό σύστημα. Πρώτον τα αγαθά, commodities, έχουν δεχθεί και αυτά τη καταιγίδα των κερδοσκοπικών συναλλαγών. Έχουν χρηματοοικονοποιηθεί, και οι τιμές τους διαπραγματεύονται ελεύθερα στις παγκόσμιες αγορές κάτω από τη δεσποτία της κερδοσκοπίας. Οι τιμές ωθούμενες από τις κερδοσκοπικές συναλλαγές ανέρχονται ανεξάρτητα από τις ισορροπίες που επιφέρει ο νόμος της προσφοράς και της ζήτησης. Το τμήμα Οικονομικών μελετών και προγραμματισμού του πανεπιστημίου του Νέου Δελχί, έχει αποδείξει πως οι τιμές των τροφίμων που δεν διαπραγματεύονται με συμβόλαια μελλοντικής εκπλήρωσης έχουν αυξηθεί ελάχιστα σε σχέση με τις τιμές των τροφίμων που διαπραγμεύονται.
Το ίδιο ακριβώς έχει συμβεί και με τις τιμές του πετρελαίου. Τα σχετικά συμβόλαια επιδρούν στην αύξηση της τιμής του κατά 40% περίπου σε σχέση με τη τιμή ισορροπίας που καθορίζεται από τη παγκόσμια προσφορά και τη ζήτηση.1
Δεύτερον, η προσπάθεια απεξάρτησης των αναπτυγμένων χωρών από το μαύρο χρυσό, τις έχει στρέψει προς τα βιοκαύσιμα. Αυτό κατά συνέπεια, μειώνει τις καλλιεργήσιμες εκτάσεις και ταυτόχρονα τις παραγόμενες ποσότητες. Για παράδειγμα, στις ΗΠΑ η μείωση των εκτάσεων καλλιέργειας καλαμποκιού κατά 40% σε όφελος των βιοκαυσίμων, εξασθενεί τη κάλυψη των αναγκών του προϊόντος για 350 εκατομμύρια ανθρώπους.
Τρίτον, οι κλιματικές αλλαγές που είναι αποτέλεσμα μάλλον της υπερβιομηχανοποίησης των αναπτυσσόμενων χωρών και των γενικών πρακτικών των αναπτυγμένων, αυξάνουν τη μέση θερμοκρασία του πλανήτη και επιτείνουν τις περιόδους ξηρασίας και λειψιδρίας στις υπανάπτυκτες χώρες. Η αποψίλωση των δασών, οι μέθοδοι αλίευσης, κλπ, επιτείνουν τα φαινόμενα επιβάρυνσης της ατμόσφαιρας σωρευτικά με οδυνηρές συνέπειες για τις αποδόσεις των καλλιεργειών.
Τέταρτον, οι πολιτικές αγροτικού προστατευτισμού που, όπως είπαμε, ακολουθούν οι αναπτυγμένες χώρες και οι χώρες παραγωγοί τροφίμων, και οι οποίες βρίσκονται σε αντίθετη κατεύθυνση από την αναπτυξιακή ατζέντα της Doha, του Παγκόσμου Οργανισμού Εμπορίου.
Από την άλλη πλευρά, τα διεφθαρμένα πολιτικά καθεστώτα των υπανάπτυκτων χωρών, η απουσία πολιτικών ελέγχου των γεννήσεων, κυρίως στην Αφρική και Ασία, οι θρησκοληπτικές και κοινωνικές εμμονές σε στερεοτυπικά πρότυπα, κυρίως στην Ινδία, επιτείνουν τα φαινόμενα της εξαθλίωσης και της φτώχειας αλλά και δεν επιτρέπουν την ελάχιστη βοήθεια που έρχεται από τις αναπτυγμένες περιοχές να φθάσει στους πραγματικά πληττόμενους.
Επειδή όμως το βασικό υποκείμενο είναι ο έμψυχος άνθρωπος και όχι οι άψυχοι αριθμοί και επειδή οι ροές στο πλανήτη γη είναι κυκλικές και όχι ευθύγραμμες, οι πεινασμένοι των υπανάπτυκτων παίρνουν το δρόμο, όπως τα γκνού, προς το πλούσιο “βορρά” προς ανεύρεση τροφής. Οι μεταναστεύσεις και οι μετακινήσεις των πληθυσμών, αυξάνουν τη πυκνότητα των ροών, κάνοντας τους κατοίκους των πλουσίων πόλεων της Δύσης να απορούν έκληκτοι γιατί πολλά προάστια των πόλεων τους έχουν γεμίσει τώρα από τους απόκληρους της γης και μειώνουν επικίνδυνα την ποιότητα της ζωής τους. Παρίσι, Λονδίνο, Αθήνα, Μόσχα, κλπ, εποικίζονται από τους “περιττούς” και θα πρέπει “οπωσδήποτε να απαλλαγούν απ' αυτούς” με οποιοδήποτε τίμημα.
Τι θα μπορούσε να πει κανείς. Από τη μία οι πόλεμοι, στο Αφγανιστάν, στο Ιράκ, στη Σομαλία, στη Δυτική Όχθη, κλπ, και από την άλλη η χρηματοοικονομική διάρθρωση του παγκόσμιου συστήματος, δημιουργούν ένα θανάσιμο μείγμα απειλών που η έκρηξη του απειλεί ταυτόχρονα τις ζωές και των πλουσίων και των φτωχών.
