Η ΠΕΡΙΠΤΩΣΗ ΤΗΣ ΤΟΥΡΚΙΚΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ

 (το άρθρο αυτό πρωτοδημοσιεύθηκε στο Capital.gr).

Οι εξελίξεις που λαμβάνουν χώρα σε ένα τομέα δεν είναι ασυσχέτιστες με εκείνες άλλων τομέων. Η αλληλεξάρτηση που αναπτύσσεται ως φαινόμενο δεν αφορά μόνο το εσωτερικό μιας χώρας αλλά και το εσωτερικό περιφερειακών ζωνών ή και το παγκόσμιο επίπεδο ακόμα.  Λίγο ή πολύ όλες οι χώρες βρίσκονται μπλεγμένες σε ένα οικονομικό και γεωπολιτικό ιστό που η κάθε τους απόφαση οφείλει να προσμετρά πλήθος παραγόντων πότε ορατών και πότε όχι, πριν ληφθεί. Αφού μετά την καταμέτρηση και μελέτη αυτών των συνεπειών ( impact analysis) η κυβέρνηση της χώρας αποφασίσει πως είναι σε θέση να λάβει στρατηγική απόφαση τότε όποιες αντιδράσεις και αν προέλθουν από το εξωτερικό θα είναι αναμενόμενες.

Η Τουρκία σημειώνοντας επιτυχίες στη σφαίρα της οικονομίας από το 2003 και μετά, έως το 2014, θεώρησε εύκολο πως με την αύξηση της οικονομικής της δύναμης θα μπορούσε να επαναπροσδιοριστεί και γεωπολιτικά και περιφερειακά. Με ασυντόνιστες και συμπτωματικές ενέργειες άρχισε να συγκεντρώνει δυναμικά ισχύος από τους ασθενέστερους γείτονες  εξ' ανατολών και να οραματίζεται πως ήρθε επί τέλους η εποχή όπου θα αναδειχθεί ως αναμφίβολη περιφερειακή δύναμη στην Ανατολική Μεσόγειο και στη Μ. Ανατολή, όπως ας πούμε η Ιαπωνία στην Άπω Ανατολή. Μεγάλες δαπάνες για εξοπλισμούς, ηγεμονική αναθεωρητική ρητορική, επεμβάσεις στη Συρία με πρόσχημα το κουρδικό, άσκηση απειλής βίας προς τα Δυτικά, ευκαιριακή αμφισβήτηση των ΗΠΑ, και εγκαθίδρυση υπερσυγκεντρωτικού καθεστώτος στο εσωτερικό της με κύριο δεσπότη τον Ερτογκάν, είναι ορισμένα στοιχεία που σκιαγραφούν το νέο “πρόσωπο” της χώρας αυτής. Δυστυχώς όμως για την ίδια και το λαό της η κυβέρνηση του Ερτογκάν δεν προσμέτρησε σωστά.

     Η ΕΠΙΚΙΝΔΥΝΟΤΗΤΑ ΤΩΝ ΚΡΑΤΙΚΩΝ ΜΗΧΑΝΙΣΜΩΝ

Το κράτος ως έννοια και ως πραγματικότητα τόσο στη θεωρία της αριστεράς όσο και σ’ αυτήν της δεξιάς αποτελεί κομβικό σημείο γύρω από το οποίο έχουν σχηματιστεί όλες οι πολιτικές διαχείρισης και επιβολής της εξουσίας. Ιδιαίτερα για τη θεωρία της αριστεράς το κράτος θα πρέπει να συνιστά το βασικό εργαλείο όχι μόνο άσκησης της εξουσίας αλλά και ελέγχου της αντίπαλης ή των αντίπαλων τάξεων. Με λίγα λόγια το κράτος υποκαθιστά το κόμμα απορροφώντας το εν μέρει ή εν όλω και πλέον βρίσκεται κάτω από τη βούληση της κυβερνητικής ομάδας που έχει το πολιτικό πρόσταγμα. Επιπρόσθετα για την αριστερά το κράτος αποτελεί και πηγή εξουσίας τα προϊόντα της οποίας υποχρεούται να ελέγχει γιατί διαφορετικά δεν θα μπορεί να ελέγχει και την ίδια την κοινωνία.

Μια άλλη θεωρητική θέση με την οποία η αριστερά έχει ανατραφεί είναι η θέση που κατέχει η μικροαστική και μεσοαστική «τάξη» στην κοινωνική διάταξη. Ποτέ για την αριστερά οι βαθμίδες αυτές δεν αποτέλεσαν στηρίγματα πολιτικής οικοδόμησης θέσεων ούτε υπήρξαν και κοινωνικοοικονομικά ωφέλιμες. Στο ενδιάμεσο των δύο μεγάλων πόλων της κεφαλαιοκρατικής και της εργατικής τάξης αυτές οι δύο ερμαφρόδιτες κατηγορίες θα έπρεπε, κατά μία άλλη σκληρηνοπυρηνική θέση, να εξουδετερεθούν.

Αυτές οι θέσεις φετίχ κυριαρχούν στη πολιτική σφαίρα των λιγότερο αναπτυγμένων χωρών του εταιρικού καπιταλισμού γιατί στις αναπτυγμένες η διασπορά της εξουσίας και η ουδετερότητα του κράτους είναι θέσεις και πρακτικές που έχουν εφαρμοσθεί πριν από πολλά χρόνια και πάντως αμέσως μετά το τέλος του δευτέρου παγκοσμίου πολέμου. Οι χώρες της ανατολικής Ευρώπης, της λατινικής Αμερικής, η Κίνα, η Ινδία, η Τουρκία, η Ρωσία, κλπ, έχουν ταυτίσει το κράτος με το κόμμα που βρίσκεται στην εξουσία εμποδίζοντας να αναπτυχθεί οποιαδήποτε άλλη μορφή δύναμης. Γι’ αυτές τις χώρες όπου η οικονομική δομή δεν είναι ανεξάρτητη και αυτοτελής αλλά ουσιαστικά εξαρτημένη και ετεροκαθοριζόμενη από το εξωτερικό και κυρίως από τις αναπτυγμένες χώρες, η ακαμψία και η πολιτική μεροληψία των κρατικών μηχανισμών αποτελεί την πηγή της διαφθοράς, της διαπλοκής και της έλλειψης δημόσιας διαφάνειας.  Οι παθογένειες αυτές κατά ένα μεγάλο μέρος δεν οφείλονται στην αρπακτική νοοτροπία των πολιτικών αξωματούχων αλλά στον δομικό τρόπο που είναι κτισμένο το κράτος δηλαδή στην ταύτιση του με το επιλεγέν κόμμα που το θεωρεί ως λάφηρο ένεκα μιας συμπτωματικής εκλογικής του νίκης. Η εξυπηρέτηση των κομματικών ημετέρων, των φίλων, των προσκείμενων, κλπ, της έλλειψης θεσμικής ανεξαρτησίας, της διάκρισης των εξουσιών, της εκλογής των ηγεσιών των μηχανισμών ασφαλείας και της απονομής δικαιοσύνης, και τόσων άλλων άκαμπτων κομματικών πολιτικών αποτελούν τις κατάλληλες προϋποθέσεις που παράγουν ένα αναποτελεσματικό και επικίνδυνο κρατικό μηχανισμό γιατί προφανώς η στελέχωση του δεν είναι αντικειμενική και αξιοκρατική αλλά υπόκειται όπως είπα στις αρχές της μεροληψίας και της εύνοιας.

ΠΩΣ ΠΑΡΑΓΟΝΤΑΙ ΚΑΙ ΤΙ ΕΙΝΑΙ ΟΙ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΕΣ ΚΡΙΣΕΙΣ

 Οι σύγχρονες κοινωνίες συγκεντρώνουν όλο και περισσότερο διαφορετικά και ετερόκλητα στοιχεία που έχουν τη δύναμη να τις μετατρέπουν σε ασταθείς, ευμετάβλητες και τελικά ανισόρροπες. Ένα από τα κυριότερα είναι εγκατεστημένο στο πεδίο της οικονομίας και των σχετικών άπειρων δραστηριοτήτων της. Λόγω του μεγέθους και του μεγάλου αριθμού των συμμετασχόντων είναι δύσκολο να προβλεφθούν οι συνέπειες των αποφάσεων τους με την εφαρμογή μιας προληπτικής πολιτικής. Με τον τρόπο αυτό ξεσπούν κρίσεις που σε πρώτη φάση δημιουργούν σε ένα τμήμα του κοινωνικού συνόλου καταστροφές αλλά και οι εκ των υστέρων πολιτικές αποκατάστασης φέρουν πάλι καταστροφικά αποτελέσματα σε ένα επί πλέον μέρος της κοινωνίας ή και οριζόντια στο σύνολο. Σαφώς αναφέρομαι στις δυτικές κοινωνίες που η πορεία τους προς την ωρίμανση αντί να εξομαλύνει τις αντιθετικές δυνάμεις που εσωτερικεύουν, τις οξύνει λόγω της αύξησης της πολυειδούς πολυπλοκότητας.

Οι οικονομικές κρίσεις ίσως είναι αμετάκλητα επιζήμιες για πολλούς αλλά για κάποιους και για το ίδιο το σύστημα αποτελούν αποτελεσματική βαλβίδα ασφαλείας. Η ιστορία έχει καταφανώς αποδείξει πως μέσω των κρίσεων στην οικονομία και τελικά και στην πολιτική σφαίρα ο καπιταλισμός έχει εφεύρει τον καταλληλότερο τρόπο για να αντιμετωπίσει τον κακό εαυτό του. Θυσιάζει τα ασθενέστερα μέρη του για να αναπτυχθούν τα υγιέστερα. Το κόστος σε πόρους, σε ανθρώπινο και πάγιο κεφάλαιο στη μία πλευρά είναι αυτομάτως κέρδος στην άλλη. Βραχυπρόθεσμα θα μπορούσαμε να πούμε πως το κόστος σε ένα μέρος της κοινωνίας είναι μεγαλύτερο από το κέρδος που καταγράφει το άλλο μέρος. Στη περίπτωση αυτή ένα ολοκληρωμένο κοινωνικό κράτος πρόνοιας οφείλει να οικοδομεί ένα δίκτυο ασφαλείας για τους πληττόμενους ώστε να περιορίζει και να μειώνει τις ζημίες διασφαλίζοντας τις βάσεις της κοινωνικής συνοχής. Αυτή η παλινδρομική κίνηση στην κοινωνική εξέλιξη, εμπρός – πίσω και ξανά νέος κύκλος αφαιρεί από την ανθρώπινη πρόοδο τον πυρήνα της αναπτυξιακής διαδικασίας. Ένα άλλο οικονομικοκοινωνικό σύστημα, θεωρητικό ακόμα αν όχι φανταστικό, χωρίς τις αγκυλωτικές ανασχέσεις του ισχύοντος, θα μπορούσε να είχε αντιμετωπίσει θετικά τα μεγάλα προβλήματα της ανθρωπότητας δεδομένου του επιστημονικού και τεχνολογικού σημερινού επιπέδου.

Ο εξυγιαντικός αυτός τρόπος δηλαδή ο τρόπος της πρόκλησης κρίσεων, έρχεται από το βαθύ παρελθόν. Από τις αρχές ακόμα της νεωτερικής περιόδου.

                                   ΠΕΡΙ ΑΝΑΠΤΥΞΕΩΣ            

 Απορίας άξια πολλά από τα τρέχοντα πολιτικά και οικονομικά δρώμενα. Πολλά μάλιστα είναι και θυμού και οργής άξια, αλλά η συγγραφική ευγένεια απαιτεί αυτοσυγκράτηση.

Αφήνω στην άκρη προς το παρών τα θέματα που αφορούν τις σχέσεις της χώρας με την Τουρκία, αφήνω στην άκρη τα θέματα που αφορούν τον μετριασμό και την χαλάρωση της μνημονιακής επιτήρησης τον Αύγουστο. Ούτε το λεγόμενο «μακεδονικό» και οι διαπραγματεύσεις που το αφορούν θα αναλυθούν εδώ ακόμα σε ανώριμη κατάσταση τελούντα.

Εκείνο αντίθετα που θα τύχει του ενδιαφέροντος μου είναι το θέμα των δεκατριών περιφερειακών συμβουλίων ανάπτυξης που ξεκίνησε και μάλλον ολοκλήρωσε η τρέχουσα κυβέρνηση. Στο πλαίσιο αυτό εντάσσω και το εθνικό σχέδιο ανάπτυξης που θα καταθέσει το υπουργείο Οικονομίας και Οικονομικών στους ευρωπαϊκούς θεσμούς και το οποίο διευθύνεται από τον αρμόδιο υπουργό Τσακαλώτο.

Η κοινωνική πραγματικότητα στην Ελλάδα αυτή την ιστορική συγκυρία είναι τραγική. Ο κοινωνικός σχηματισμός έχει πάρει την μορφή της Γκουέρνικα του Πικάσο. Πολυτεμαχισμένος και αποδομημένος με λειτουργίες στην ελάχιστη κλίμακα επιτρέπουν όλα σχεδόν τα μέρη του να συγκρούονται μεταξύ τους και να απομορφώνουν το σύνολο και την αναγκαιότητα του. Από διάφορα κοινωνικά και πολιτικά μέρη τίθενται κάποιοι στόχοι αλλά τα ακατάλληλα μέσα που επιλέγονται τελικά τους ακυρώνουν. Οι άνθρωποι είναι χωρίς προσανατολισμό και έτοιμοι να προχωρήσουν σε επιλογές που θα αποδειχθούν ξανά λανθασμένες. Εργασιακά, επαγγελματικά και οικονομικά η εικόνα της χώρας είναι πρωτοφανέρωτα παραμορφωμένη. Και στο παρελθόν υπήρξαν ζοφερές καταστάσεις εν καιρώ ειρήνης αλλά η διατηρημένη συνοχή του κοινωνικού ιστού δεν επέτρεπε αυτήν την προϊούσα αποδόμηση που βιώνει σήμερα ο τόπος.