ΟΙ «ΠΕΡΙΤΟΙ ΚΑΙ ΠΛΕΟΝΑΖΟΝΤΕΣ»

Η δεύτερη δεκαετία του 21^ου αιώνα ήταν πραγματικά εντυπωσιακή. Πέρα από τις συνέπειες της οικονομικής κρίσης της πρώτης δεκαετίας που βιώσαμε και ακόμα ζούμε οι μετακινήσεις τεράστιων αριθμών πληθυσμών από τα ανατολικά και νότια προς τα δυτικά και βόρεια δεν φαίνεται να έχουν τελειωμό.

Τι είναι αυτό που υποκινεί αυτές τις μετακινήσεις; Ποιοι παράγοντες θεωρούνται οι υποκινητές αυτών των φαινομένων;

Το φαινόμενο είναι παγκόσμιο, είναι διεθνές. Αν θα ήθελε κανείς να προχωρήσει σε κάποια αποτελεσματική αντιμετώπιση του φαινομένου αυτού θα έπρεπε να οικοδομήσει μία πολιτική ξεκινώντας από την ανεύρεση, διατύπωση και αποδοχή των αιτιών. Αν αντιθέτως θα ήθελε να αντιμετωπίσει τα συμπτώματα του τότε θα εφάρμοζε μία πολιτική η οποία στην καλύτερη περίπτωση θα ανέβαλε το εκρηκτικό του ξέσπασμα για λίγα τέρμινα.

Δυστυχώς από ολόκληρο τον αναπτυγμένο κόσμο δηλαδή το βορά και τη δύση, οι πολιτικές που εφαρμόζονται ανήκουν στη δεύτερη κατηγορία είναι δηλαδή συμπτωματικές και άρα αναποτελεσματικές μακροπρόθεσμα.

Οι εκατοντάδες χιλιάδες ή και τα εκατομμύρια των πληθυσμών που μετακινούνται εδαφικά προέρχονται από τις «άνυδρες» οικονομικά περιοχές του πλανήτη. Από τις υποανάπτυκτες χώρες ή τις κατ’ εφημισμόν αναπτυσσόμενες περιφερειακές ζώνες. Οι μεγάλες αιτίες που διαμορφώνουν το πλαίσιο αυτών των μετακινήσεων είναι θα έλεγα πέντε:

• Οι κεφαλαιακές υπέρ συγκεντρώσεις και οι οικονομικές ανισότητες που έχουν δημιουργηθεί τα τελευταία είκοσι χρόνια στον έσχατο βαθμό,
• Ο υπέρ πληθυσμός των χωρών του υπανάπτυκτου ημισφαιρίου του πλανήτη και η ταυτόχρονη υπογεννητικότητα του αναπτυγμένου άλλου,
• Η κλιματική αλλαγή που δημιουργείται από την υπέρ μόλυνση της ατμόσφαιρας από ορισμένες μεγάλες ποσοτικά οικονομίες ένθεν και ένθεν,
• Από τη διαφθορά των ελίτ των υπανάπτυκτων χωρών που είναι ανίκανες να συγκρατήσουν τους τοπικούς πληθυσμούς εντός των συνόρων τους,
• Από την διεξαγωγή των περιφερειακών πολέμων, τις περισσότερες φορές εμφυλίων αλλά και εξωτερικά υποκινούμενων.

Οι παράγοντες αυτοί είναι φυσικά ιεραρχημένοι και κάποιοι απ’ αυτούς είναι οι παραγωγοί των άλλων αλλά δεν θα μπω εδώ σ’ αυτή τη συζήτηση. Εκείνο που θα τονίσω είναι ότι η αντιμετώπιση τους απαιτεί την παρέλευση χρόνου αλλά και το σπουδαιότερο που απαιτεί είναι η πολιτική βούληση των κυβερνήσεων των αναπτυγμένων κρατών να ανακατανείμουν τα σημεία της παγκόσμιας και περιφερειακής ισορροπίας ισχύος. Υπό το κράτος των παρόντων συνθηκών αυτό δεν θεωρείται εύκολο, θεωρείται μάλλον αδύνατον.

      ΕΜΠΟΡΙΚΟΣ ΠΟΛΕΜΟΣ ΚΙΝΑΣ - ΗΠΑ (Β ' Μέρος) 

Το ιδεολογικό υπόβαθρο της πολιτικής

Η Κίνα είναι μία τεράστια χώρα και σε έκταση και σε πληθυσμό. Αν και ο φυσικός πλούτος δεν είναι συμμετρικά κατανεμημένος στην εδαφική έκταση ωστόσο οι πληθυσμιακές ανισοκατανομές δεν οφείλονται σ’ αυτό. Οι άνθρωποι αναζητούν το πλουσιότερο έδαφος, εκείνο δηλαδή που θα τους δώσει μεγαλύτερη πρόσοδο και επίσης αναζητούν να ωφεληθούν από το πλούτο της θάλασσας. Έτσι η νοτιοανατολική Κίνα εμφανίζει μεγαλύτερο δείκτη πληθυσμιακής πυκνότητας από εκείνο της υπόλοιπης χώρας.

Η θρησκευτική παράδοση της Κίνας ήθελε τόσο τον αυτοκράτορα όσο και τους υπηκόους του ως τους αποσταλμένους του Θεού επί της γης. Ο αυτοκράτωρ ήταν ταυτόχρονα και εκπρόσωπος του Θεού και εκπρόσωπος των συμφερόντων του κινεζικού λαού. Τα εγκόσμια και ουράνια θέματα έβρισκαν την συνισταμένη τους στο πρόσωπο του αυτοκράτορα. Η συνέπεια αυτού του φαινομένου που είχε ταλαιπωρήσει και τη Δύση στο παρελθόν, ήταν να επιδιώκεται η προσαρμογή στους κανόνες που επιβάλλει η θεότητα μέσω του αυτοκράτορος περισσότερο παρά σ’ αυτούς που επιβάλλει η ευδαιμονία του ανθρώπινου υποκειμένου. Η θρησκεία και η πολιτική ήταν ταυτισμένες έννοιες αλλά η θρησκεία υπερτερούσε της πολιτικής γιατί η αυτοκρατορική αυλή έτσι ευκολότερα μπορούσε να χειραγωγήσει τις πληθυσμιακές μάζες.

Απόπειρες διαχωρισμού των δύο εννοιολογικών περιοχών υπήρξαν σε διάφορες ιστορικές φάσεις. Η πρώτη ήταν αυτή που έλαβε χώρα στις 4 Μαίου του 1919 όταν εξεγέρθηκαν οι νέοι στο Πεκίνο υπέρ της δημοκρατίας και της επιστήμης, όπως άλλωστε και οι σημερινοί νέοι στο Χόγκ Κόνγκ. 

Κατά τις δεκαετίες του ’20 και ’30 επίσης το κίνημα Feng Yulan αποπειράθηκε να γεφυρώσει το ιδεολογικό / φιλοσοφικό φορτίο της Κίνας με εκείνο της Δύσης προτείνοντας την εκκοσμίκευση του «ουράνιου βασιλείου». Και επειδή το φιλοσοφικό πρότυπο πάνω στο οποίο αναπτύχθηκε και το πολιτικό πρότυπο της Δύσης είναι η ελληνική γραμματεία και κυρίως η αριστοτελική ο Yulan έγραψε: «Η σκέψη της Κίνας ξεπήδησε από μια γη από πεδιάδες και από τον έλεγχο της γης που διασχίζει τα ποτάμια και τα δάση, ενώ η Ελλάδα ήταν ένας τόπος κρατών / πόλεων σκαρφαλομένων σε βράχους στις ακτές της θάλασσας με ναυτικούς, εμπόρους και πειρατές»[i].

Ο Hu Shi ήταν ο πρώτος στοχαστής που έγραψε για την ιστορία της κινεζικής λογικής προσπαθώντας να την συσχετίσει με την δυτική αριστοτελική λογική και να αντλήσει απ’ αυτήν[ii].

   Η ΕΜΠΟΡΙΚΗ ΔΙΕΝΕΞΗ ΚΙΝΑΣ – ΗΠΑ ΕΙΝΑΙ ΙΣΤΟΡΙΚΑ ΔΙΚΑΙΟΛΟΓΗΜΕΝΗ.

                                          (Α’ Μέρος)

Τι είναι αυτό που κρύβεται πίσω από την εμπορική κρίση των δύο μεγαλύτερων οικονομιών του κόσμου; Που μπορεί να οδηγήσει; Είναι πιθανή μία κλιμάκωση που θα φέρει την παγκόσμια οικονομία σε βαθιά ύφεση;

Η καθημερινή αρθρογραφία εξαντλείται δυστυχώς στην παρουσίαση κρίσεων και σχολίων που αφορούν στις δηλώσεις ηγετών ή αξιωματούχων των δύο χωρών χωρίς να ανατρέχει στην εξέταση του μεγάλου ιστορικού βάθους που περικλείει το θέμα.

Η Κίνα πάντα θεωρούσε τον εαυτό της αύταρκες και επαρκές σύνολο, ικανό να εκθρέψει το πληθυσμό της χωρίς την άντληση πόρων από τον υπόλοιπο πόρο.

Κατά μία αναλογία το ίδιο συνέβαινε και με τις ΗΠΑ όπου ο εξωτερικός τομέας της οικονομίας της είναι χαμηλότερος από πολλές χώρες του δυτικού ημισφαιρίου.

Αλλά οι αφετηρίες των σχέσεων του δυτικού και του κινεζικού κόσμου ξεκινούν από πολύ παλιά και η ιστορία που έχει συσσωρευθεί αξίζει να θεωρηθεί ως το λειτουργικό υπόβαθρο των σημερινών διενέξεων και των εμπορικών προστριβών.

Για να απεικονισθεί πλήρως το σημερινό φάσμα των σχέσεων των δύο χωρών θα πρέπει να ανατρέξουμε τέσσερις αιώνες πριν, στο βαθύ παρελθόν όπου οι ιστορικές συνθήκες ήταν εντελώς διαφορετικές αλλά όχι τόσο ώστε να έχουν εξαλειφθεί πλήρως οι συνέπειες τους στο παρόν.

Το 1571 και συγκεκριμένα στις 24 Ιουνίου ο Minguel Lopes de Legazpi έφθασε στη Μανίλα των Φιλιππίνων με λίγα πλοία και την κατέλαβε. Δήλωσε ότι είναι έδαφος της νέας Ισπανίας και ότι αυτό ανήκει στο Ισπανικό βασίλειο. Την κυριαρχία στην περιοχή ασκούσε ο σουλτάντος του Μπρουνέι ο οποίος και απομακρύνθηκε. Επίσης και αυτό είναι το κυριότερο εκτόπισε και τους κινέζους έμπορους που δρούσαν στην περιοχή και οι οποίοι δεν είχαν την κυβερνητική υποστήριξη.

Την ίδια περίοδο, δύο μήνες αργότερα του ίδιου έτους, 7 Οκτωβρίου, η ιερή Συμμαχία υπό την ηγεσία της Ισπανίας κατόρθωσε να περιορίσει την δύναμη των Οθωμανών στη Μεσόγειο, στη μάχη της Ναυπάκτου. Μετά τη πτώση της Πόλης το 1453 ήταν η πρώτη φορά που χριστιανικές δυνάμεις κατάφεραν να επιβληθούν επί των μουσουλμανικών. Η Ιταλία απαλλάχτηκε από την απειλή της Οθωμανικής επέμβασης. Η πτώση της Κωνσταντινούπολης είχε ταυτόχρονα ως αποτέλεσμα να διακοπούν οι εμπορικές διελεύσεις από την Δύση προς την Ανατολική Ασία και γενικά προς την Ανατολή. Η αναζήτηση νέων εναλλακτικών δρόμων οδήγησε στην ανακάλυψη της Αμερικής από τον Κολόμβο.

Με την νίκη, έστω και περιορισμένη, των Χριστιανικών δυνάμεων της Δύσης επί των Οθωμανών οι Ισπανοί ανέπτυξαν και μετέτρεψαν το λιμάνι της Μανίλα σε μεγάλο εμπορικό κόμβο. Συγκέντρωναν και μετέφεραν στη Δύση πολύτιμους λίθους από την Ινδία, μπαχαρικά από την Ινδονησία και κυρίως μετάξι και πορσελάνη από τη Κίνα.

Το κινεζικό μετάξι και τα είδη πορσελάνης ήταν είδη πολυτελείας και γινόταν περιζήτητα από τα σαλόνια της ευρωπαϊκής αριστοκρατίας. Ρούχα, φορέματα και ρόμπες από μετάξι στόλιζαν τα μεγάλα παλάτια της Ευρώπης προερχόμενα από την Ανατολή.

         Ο ΝΟΜΙΣΜΑΤΙΚΟΣ ΠΟΛΕΜΟΣ ΚΑΙ Η ΓΕΡΜΑΝΙΚΗ ΠΡΟΟΠΤΙΚΗ

Όταν ο Κλαούζεβιτς έλεγε πως ο πόλεμος είναι η συνέχιση της πολιτικής με άλλα μέσα, δεν μπορούσε να διανοηθεί ότι ο πόλεμος των νομισμάτων θα εκτόπιζε το «διάλογο» των όπλων. Ούτε μπορούσε να φανταστεί ότι η πολιτική θα ταυτιζόταν με τον διεθνή οικονομικό ανταγωνισμό, χάνοντας το παραδοσιακό της περιεχόμενο. Κι όμως η διεθνής πραγματικότητα διαμορφώνεται κάτω από τις απαιτήσεις που θέτει η οικονομική υπερεπέκταση και η διακυβέρνηση οικονομικών ζητημάτων. Η εξέλιξη αυτή δεν ήταν στοιχείο των προβλέψεων ούτε του Φουκογιάμα (φιλελεύθερη δημοκρατική ειρήνευση), ούτε του Χάντιγκτον (σύγκρουση πολιτισμών), ούτε του Μίνσχάϊμερ, (πολυπολική σύγκρουση).

Και πάλι αποδεικνύεται, πως η υλική πραγματικότητα απόκτησης και διανομής του πλούτου είναι η κινητήριος δύναμη της ιστορίας. Όσο πεζή και αν είναι αυτή η αλήθεια είναι η μόνη ρεαλιστική.

Τα πέντε διεθνή νομίσματα (δολάριο, ευρώ, στερλίνα, γιεν και γουάν) βρίσκονται διαρκώς, από δεκαετίας, σε σχέσεις ανηλεούς ανταγωνισμού. Εκφράζοντας τις εθνικές τους οικονομίες, προσπαθούν ταυτόχρονα να προασπίσουν και να προωθήσουν τα ζωτικά συμφέροντα των χωρών τους. Αφού ένας κλασικός πόλεμος μεταξύ των μειζόνων δυνάμεων δεν είναι πλέον αποτελεσματικά εφικτός για καμία, λόγω της αποτρεπτικής ισχύος της άλλης, η διασφάλιση της κυριαρχίας επιχειρείται μέσω της νέας μορφής του νομισματικού πολέμου. Οι ζώνες νομισματικής κυριαρχίας έχουν τη τάση να συρρικνώνονται και να επεκτείνονται, λόγω των ελεύθερα κυμαινόμενων συναλλαγματικών ισοτιμιών. Έτσι το πρωτείο του δολαρίου αμφισβητείται και η ισχύς του κινεζικού γουάν επεκτείνεται. Η εναρκτήρια δυναμική του Ευρώ υπονομεύεται και η παραδοσιακή αξιοπιστία της στερλίνας διαβρώνεται. Αλλά στις καθημερινές μάχες των νομισμάτων δεν υπάρχει μόνιμη ισορροπία νικητή και ηττημένου. Οι σημερινές θέσεις μπορεί να μεταβληθούν αύριο, αποδεικνύοντας την τεράστια αβεβαιότητα, αστάθεια και μεταβλητότητα που υπάρχουν στις ίδιες τις δομές τόσο του διεθνούς οικονομικού συστήματος όσο και των εθνικών οικονομιών που εκφράζουν.

Ασφαλώς τα νομίσματα δεν αποτελούν αυθύπαρκτα οικονομικά μεγέθη. Εκφράζουν την δυναμική των οικονομικοκοινωνικών συστημάτων αλλά ταυτόχρονα έχουν τη δύναμη και να επιδρούν επ’ αυτών. Η παραδοσιακή ισχύς της πολιτικής σφαίρας συρρικνώνεται και σταδιακά τίθεται κάτω από τον πυκνό ίσκιο της οικονομικονομισματικής υπερεπέκτασης. Τα μεγάλα πολιτικά αναστήματα ηγετών εξαφανίζονται σταδιακά από τη σκηνή και τη θέση τους καταλαμβάνουν απρόσωπες οικονομικές ενώσεις συμφερόντων που διοικούνται από αλληλοαναιρούμενες και ασταθείς εταιρικές δομές εξουσίας. Η αστάθεια και η μεταβλητότητα, είναι πλέον μόνιμα χαρακτηριστικά του διεθνούς συστήματος και όχι οι εξαιρέσεις του. Πριν ακόμα τελειώσει η παρούσα κρίση, οι περισσότεροι στοιχηματίζουν ότι η αμέσως επόμενη, θα συνίσταται από μια νέα φούσκα στη διεθνή αγορά ομολόγων ή στην αγορά ακινήτων της Κίνας.