ΕΡΤ ΚΑΙ ΜΜΕ: ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΙΚΗ ΕΝΗΜΕΡΩΣΗ ή ΣΚΟΠΙΜΗ ΠΛΗΡΟΦΟΡΗΣΗ;

Τα γεγονότα στο χώρο της δημόσιας ραδιοφωνίας και τηλεόρασης τις τελευταίες ημέρες, απέδειξαν πόσο σαθρές είναι οι ισορροπίες στο κλάδο των μέσων μαζικής ενημέρωσης. Ιδιωτικά και δημόσια κέντρα  έπαψαν να εκπέμπουν ενημερωτικά προγράμματα και να μεταδίδουν πληροφορίες για τα δρώμενα ανά τον κόσμο, είτε μετά από κυβερνητική απαγόρευση είτε λόγω απεργίας του συνδικαλιστικού οργάνου των δημοσιογράφων. Και όμως η παύση αυτή των μεταδόσεων δεν στέρησε από την κοινή γνώμη το αγαθό της πληροφόρησης. Ηλεκτρονικές εφημερίδες, ιντερνετικά ραδιόφωνα, ξένοι σταθμοί, webtv, κλπ, αναπλήρωσαν επάξια το κενό, αποδεικνύοντας ότι οι συσχετισμένοι παράγοντες στην αγορά των μαζικών μέσων  ενημέρωσης έχουν αλλάξει εκ θεμελίων.

Δεν υπάρχει πλέον τρόπος να ελεγχθεί η αγορά αυτή από ένα κέντρο συμφερόντων ή από μία ολιγαρχική ομάδα. Η αγορά των πληροφοριών είναι εκ προοιμίου πολυφωνική και πλουραλιστική. Επί πλέον έχει υποτιμηθεί και το επάγγελμα του δημοσιογράφου. Οι διαθέσιμες αναρίθμητες πηγές πληροφοριών παγκοσμίως αν συνδυαστούν με ελάχιστη κρίση, μπορούν να αναγορεύσουν όσους τα διαθέτουν σε σχολιαστή των δημοσίων πραγμάτων, σε χρονογράφο ή γραφέα. Οι «αποκλειστικές πληροφορίες», οι « αφανείς πληροφοριοδότες» ή οι «ανώνυμες πηγές», αποτελούσαν δημοσιογραφικά «εργαλεία», ή δημοσιογραφικά «προσόντα» πριν την εποχή του διαδικτύου και ειδικά την εποχή του παγκόσμιου διπολισμού. Περιέβαλλαν δε τον δημοσιογράφο με μια μπέρτα πληροφοριακού μυστηρίου και ικανότητες ερευνητή που δούλευε στα άδυτα της πολιτικής εξουσίας και στα παραμάγαζα των πολιτικών κομμάτων. Σήμερα, καλώς ή κακώς, όλα αυτά τα περίτεχνα, είναι παρελθόν και σε πολλές περιπτώσεις σκοτεινό παρελθόν. Ούτε και οι έντυπες εφημερίδες είναι αναγκαίες. Ακόμα και τα μεγαλύτερα δημοσιογραφικά έντυπα, όπως οι nytimes, εγκαταλείπουν το παραδοσιακό χαρτί και μετατρέπονται σε μεγάλες τράπεζες πληροφοριών και γνώσεων. Ο αναγνώστης μπορεί να αποκτήσει πληροφορίες για γεγονότα που συνέβησαν πολλά χρόνια πριν μόνο με χρήση του υπολογιστή του. Αφήνω στην άκρη το γεγονός πως και ένας απλός πολίτης με μόνο εφόδιο το κινητό του  και τη παρουσία του στην πλατεία Ταξίμ, μπορεί να μετατραπεί σε παγκόσμιο ανταποκριτή, το ρεπορτάζ του οποίου είναι δυνατόν να παιχτεί σε μεγάλα διεθνή δίκτυα.

Η μετανεωτερική εποχή, τουλάχιστον στο τομέα της μαζικής ή ατομικής ενημέρωσης, δεν έχει καμία ομοιότητα με την νεωτερική. Όσοι δεν θέλουν να το κατανοήσουν,  βλάπτουν μόνο τους εαυτούς τους.

Η αγορά των MME είναι υπονομευμένη και από τα λεγόμενα social media. Οριζόντια κανάλια διοχέτευσης πληροφοριών όχι μόνο σχετικοποιούν και ακυρώνουν τις επίσημες ειδήσεις των μεγάλων δικτύων αλλά επιτυγχάνουν και σε μεγάλο βαθμό αξιώσεις εγκυρότητας. Ο χώρος του ιδιωτικού τείνει να εξαφανισθεί από την ορμητικότητα του δημοσίου.

Τα ελληνικά μέσα ενημέρωσης, δημόσια και ιδιωτικά, ξέρουμε πολύ καλά ότι είναι άριστοι αντιγραφείς και αναμεταδότες των πληροφοριών που παρέχουν τα μεγάλα διεθνή δίκτυα. Οι πληροφορίες που μεταδίδονται είναι αναπαραγωγές σε δεύτερο ή και σε τρίτο χρόνο, αυτών που ο χρήστης του διαδικτύου είναι κάτοχος πολύ πριν.

Όμως δεν είναι όλοι οι πολίτες χρήστες του διαδικτύου. Υπάρχουν ομάδες πληθυσμού, με χαμηλή μόρφωση ή έλλειψη τεχνικών ικανοτήτων, που επιζητούν την ενημέρωση με το κλασικό παραδοσιακό τρόπο. Αλλά  αυτοί οι πολίτες, κατά το πλείστον δεν είναι φορείς ούτε του οικονομικού ούτε του πολιτικού και  κοινωνικού δυναμισμού. Είναι ουραγοί και σε τελευταία ανάλυση η γνώμη που διαμορφώνουν καθορίζεται από τους δυναμικούς πολίτες, που τις πλείστες φορές συμβαίνει να ανήκουν και στην ίδια οικογένεια, και όχι από τους «επίσημους» καταλόγους των πληροφοριών. Η απόπειρα θεματοποίησης της επικαιρότητας από τα τυπικά δίκτυα ακυρώνεται από τα μη παραδοσιακά οριζόντια δίκτυα ανταλλαγής πληροφοριών.

Ο παραδοσιακός ρόλος της τηλεόρασης και του έντυπου δημοσιογραφικού φύλλου  γίνεται ολοένα και περισσότερο άκυρος, χωρίς αποτελεσματικό εκτόπισμα, ανίσχυρος. Η δυναμική των πραγμάτων μετατρέπει τα τηλεοπτικά δίκτυα σε επιχειρήσεις προβολής διαφημιζόμενων προϊόντων, οι οποίες χρησιμοποιούν ως ορμητήρια τα δελτία ειδήσεων ή κάποιες σειρές για να αναπτύξουν τα διαφημιστικά τους προγράμματα. Δεν παρέχουν ούτε έρευνα, ούτε αυθεντικό ρεπορτάζ, ούτε πληροφορίες θεμελιωμένες σε συστήματα γνώσεων. Αποσπασματικά κομμάτια πληροφοριών και μερικές πτυχές γεγονότων, που μάλλον συσκοτίζουν και παραφθείρουν το γεγονός παρά το φωτίζουν γνωσιακά. Έτερος σκοπός των τηλεοπτικών σταθμών είναι να εξυπηρετούν τα επιχειρηματικά συμφέροντα των ιδιοκτητών τους. Σπάνια αυτοί οι τελευταίοι δραστηριοποιούνται μόνο στο χώρο της τηλεθέασης. Τις περισσότερες φορές συμβαίνει να είναι ιδιοκτήτες και άλλων εταιριών, πολύ μεγαλύτερων από τις τηλεοπτικές τους. Με τα κανάλια, τα ραδιόφωνα ή τις εφημερίδες τους, και προβάλλοντας θετικά ή αρνητικά τον τάδε ή τον δείνα, αυτό ή εκείνο, ο τελικός σκοπός είναι να αυξήσουν τις αποδόσεις των εταιριών τους.

Η λειτουργία της δημόσιας τηλεόρασης υπόκειται στις ίδιες αρχές.  Η διαφορά έγκειται στο γεγονός ότι η «ιδιοκτησία» ανήκει στο κόμμα ή κόμματα που κυβερνούν. Ολόκληρος ο προσανατολισμός των προγραμμάτων και τα ιδεολογικά φορτία που μεταφέρουν, εξυπηρετούν κομματικές και πολιτικές σκοπιμότητες.

Αντίπαλες ή εναλλακτικές αναλυτικές προσεγγίσεις, αποκλείονται ή όταν σπανίως προβάλλονται χρησιμοποιούνται ως άλλοθι για τη κάλυψη του κριτηρίου της πολυφωνίας. (Απόδειξη, ανάμεσα στις άλλες, η περίπτωση Βαρουφάκη, που του συστάθηκε να μη χρησιμοποιήσει τον όρο χρεοκοπία από την Στάη της κρατικής ΝΕΤ).

Ο τηλεοπτικός χώρος στην Ελλάδα είναι ευκαιριακά και πρόχειρα συγκροτημένος. Οι περισσότεροι σταθμοί λειτουργούν παράνομα και χωρίς τις δέουσες προδιαγραφές. Είναι μικρομεσαίες επιχειρήσεις που πουλούν διαφημίσεις με πρόσχημα την ενημέρωση.

Αν η κυβέρνηση επιθυμεί να θέσει τέρμα στη κατάσταση αυτή και να θεσπίσει κανόνες εύρυθμης και αντικειμενικής λειτουργίας των ΜΜΕ, τότε καλώς έπραξε. Αλλά αυτό θα πρέπει να το αποδείξει δια των έργων. Επίσης θα πρέπει να μη περιοριστεί μόνο στη λειτουργία της δημόσιας τηλεόρασης αλλά να επεκτείνει τον εξορθολογισμό και στην ιδιωτική τηλεοπτική και ραδιοφωνική αγορά.

Δυστυχώς όμως δεν έχει την έξωθεν καλή μαρτυρία. Οι κυβερνητικές πράξεις του παρελθόντος έτους δεν εγγυώνται για την αναγκαία μεταρρύθμιση με περιεχόμενο αμερόληπτης ενημέρωσης που αναγγέλλεται ότι θα εφαρμοσθούν. Γιατί ασφαλώς μεταρρύθμιση δεν σημαίνει μόνο την πάταξη της διαφθοράς ή της εργασιακής ασυδοσίας αλλά σημαίνει πρωτίστως την εισαγωγή νέου πληροφοριακού νοήματος και ενημερωτικού περιεχομένου. Σημαίνει ακόμα ότι η διοίκηση που θα εξασφαλίζει την πληροφοριακή αμεροληψία δεν θα διορίζεται από την εκάστοτε κυβέρνηση αλλά θα συνιστά η ίδια ένα ανεξάρτητο πολιτικό θεσμό, με διαρκείς λειτουργικές δομές, μακροπρόθεσμες και σχετικά αυτόνομες. Πόσο εύκολο και πόσο εφικτό είναι κάτι τέτοιο, δηλαδή η υιοθέτηση της αρχής της θεσμικής διάκρισης σε όλα τα επίπεδα, όταν τα πάντα στην Ελλάδα είναι κάτω από κομματική εποπτεία και κυβερνητικό / κρατικό έλεγχο;