ΕΚΛΟΓΕΣ - ΚΡΙΣΗ ΚΑΙ ΑΝΑΠΤΥΞΗ

Η πρόσφατη ιστορία του νέου Ελληνικού κράτους, είναι μια ιστορία διαμόρφωσης των μερών της κοινωνίας η ολοκλήρωση των οποίων συνέτεινε στο σχηματισμό του κοινωνικού συνόλου. Διαμορφώθηκαν κοινωνικές τάξεις, επαγγελματικές ομάδες, κοινωνικά στρώματα, ελίτ και υποπλεταριάτο. Σημαντικότερη όλων των διεργασιών, τα τελευταία τριάντα χρόνια, ήταν η διαμόρφωση μεγάλης μεσαίας τάξης, οι εισοδηματικές ανισότητες της οποίας, εμφάνιζαν μικρές σχετικά αποκλίσεις. Αντίθετα οι αποκλίσεις μεταξύ των περιβαλλόντων αυτής κοινωνικών ομάδων, ήταν τεράστιες αλλά ο αντίκτυπος του φαινομένου μπορούσε να αποσβεσθεί πολιτικά ή να παραβλεφθεί, από την πολιτική επικυριαρχία και την κοινωνική κινητικότητα της μεσαίας αστικής τάξεως.

Η πολιτική αλλαγή του 1981 ήταν αποτέλεσμα αυτής της κινητικότητας των ανερχόμενων κοινωνικών στρωμάτων η οποία πυροδοτήθηκε και από την επανένταξη τους στους κρατικούς αρμούς, καταργώντας μια παράδοση διχασμού εξήντα περίπου χρόνων. Η νικήτρια κοινωνική τάξη του εμφυλίου εξαναγκάσθηκε να συμφιλιωθεί με τους αντιπάλους της στο όνομα και στην αναγκαιότητα της κοινωνικής ολοποίησης. Οι κρατικές λειτρουργίες, πολιτικές, οικονομικές και πολιτιστικές, βρέθηκαν να είναι το επίκεντρο εκφοράς αυτής της ολοποίησης γύρω από το οποίο αναπτύχθηκαν αρίθμητα νήματα εξάρτησης των κοινωνικών μορφοποιήσεων. Το γεγονός αυτό ταυτόχρονα εξέφραζε και μια αντικειμενική αναγκαιότητα αλλά και μια ιστορική. Δεδομένης της απουσίας ή της ισχνής παρουσίας αυτοτελούς ιδιωτικού οικονομικού τομέα, η κοινωνική κινητικότητα που ήταν έντονα πολιτικοποιημένη μετά τη πτώση της χούντας, βρήκε διέξοδο στη δημόσια απασχόληση. Με άλλα λόγια ο δημόσιος τομέας κλήθηκε να καλύψει τα κενά που δημιουργούσε η ασθενικότητα του ιδιωτικού. Ταυτόχρονα η δράση του κράτους, μέσω των δημοσιονομικών ελλειμμάτων, διακίνησε διεργασίες σχηματισμού ενός ιδιόμορφου ιδιωτικού οικονομικού χώρου, καθ' ομοίωσιν του και απολύτως εξαρτημένου, κατά το πλείστον.

Εντός του πλέγματος αυτού των κοινωνικών σχέσεων ήταν δύσκολο να διαχωρισθούν τα κρατικά από τα ιδιωτικά συμφέροντα, οι κρατικές παρεμβάσεις από τις αυτορυθμίσεις της αγοράς.

Την ίδια ιστορική περίοδο ενισχύθηκαν τάσεις που είχαν εκκινήσει μεταπολεμικά όπως ο κρατικός υδροκεφαλισμός, η υπερσυγκέντρωση πληθυσμού στο αττικό κέντρο, η ερήμωση της υπαίθρου, η αδρανοποίηση των πόρων και η συγκεντροποίηση της παραγωγής και του κεφαλαίου. Το αποτέλεσμα όλων αυτών ήταν να δημιουργούνται ατελή μορφώματα σε κάθε πτυχή της κοινωνικής και οικονομικής ζωής. Σχεδόν καμμία οικονομική ή πολιτική διαδικασία δεν έφτανε στην ολοκλήρωση της δίδοντας τα αναμενόμενα αποτελέσματα. Παρά το ότι η βιομηχανική παραγωγή είχε θεμελιωθεί κατά τη διάρκεια του μεσοπολέμου στο τομέα, όπως τον ονομάζαμε, ελαφρά βιομηχανία, ποτέ δεν κατέληξε στη φάση της βαριάς απόδοσης με διεθνώς εμπορεύσιμα προϊόντα. Παρά το ότι η πρωτογενής παραγωγή διέθετε όλες τις αναγκαίες προϋποθέσεις για απογείωση, τόσο στην αγροτοβιομηχανία όσο και στην ορυχεία, η αποστράγγιση της ενδοχώρας από εκπαιδευμένους ανθρώπινους πόρους και κεφάλαια, άφησαν τους τομείς να ατροφήσουν και τελικά να καταστραφούν.

Αντίθετα η συσσώρευση των πληθυσμιακών πόρων στην Αττική πρωτίστως και στη Θεσσαλονίκη δευτερευόντως, οδήγησε αφ' ενός στη φθίνουσα οικονομική απόδοση, στην ερήμωση της ενδοχώρας και στη παραγωγή χαμηλών αμοιβών ενώ από την άλλη επέφερε την μολυσματική επιβάρρυνση του περιβάλλοντος, την άναρχη δόμηση και την απώλεια πολιτιστικής ταυτότητας.

Η αδρανοποίηση των φυσικών και ανθρώπινων πόρων σε συνδυασμό με την αναγκαιότητα κάλυψης των κοινωνικών αναγκών, δημιούργησαν τεράστια ελλείμματα και στο ισοζύγιο πληρωμών και στον κρατικό προϋπολογισμό. Προσωρινή ανακούφιση προέρχονταν από τις εισροές των άδηλων πόρων αλλά το μοντέλο αυτό που πολλοί μελετητές το χαρακτήριζαν τριτοκοσμικό είχε και μια δεύτερη φάση, απείρως χειρότερη. Μετά την ένταξη της χώρας στην ευρωζώνη οι ανάγκες της κοινωνίας στο σύνολο της, καλύπτονταν εύκολα από τον εξωτερικό δανεισμό λόγω της ισχύος του ευρώ.

Έτσι η ελληνική κοινωνία γέμισε τη διαστρωμάτωση της από παρασιτικά στρώματα και επαγγέλματα που είτε μεσολαβούσαν είτε πρακτόρευαν τις ροές των δανειακών κεφαλαίων χαμηλού κόστους. Οι “ηγεσίες” δε αυτών των στρωμάτων αναδείχθηκαν σε “πολιτικούς” που αντί να λαμβάνουν αποφάσεις παραγωγικής επανόρθωσης, επαίρονταν γιατί κατόρθωναν να δανείζονται όλο και περισσότερο.

Η ελληνική οικονομία απώλεσε τα έστω και ασθενικά κέντρα που διέθετε και εξαρτήθηκε πλήρως από τις διεθνείς αγορές.

Η κρίση που βιώνουμε σήμερα είναι το νομοτελειακό αποτέλεσμα όλων αυτών. Δυστυχώς η διάβρωση δεν περιορίστηκε στην κοινωνική επιφάνεια αλλά διαπότισε βαθειά όλες τις δομές και όλους τους θεσμούς. Η έξοδος δε, απαιτεί χρόνο και συντονισμένες προσπάθειες όχι μόνο των πολιτικών δυνάμεων αλλά και των θεσμών της κοινωνίας των πολιτών και των φυσικών προσώπων.

Ο “οπλισμός” που απαιτείται δεν είναι σίγουρα ο Δελληγιανικός λαϊκισμός και η αποκατάσταση της παλιάς ισορροπίας πλαστής ευημερίας αλλά η θεμελίωση μιας συμμετρικής ισορροπίας ανάμεσα στους διαθέσιμους πόρους, φυσικούς, ανθρώπινους, τεχνολογικούς και κεφαλαιακούς.

1. Κρατική αναδιάρθρωση σημαίνει κατά τη γνώμη μας, διοικητική αναδιάρθρωση των υπηρεσιών και των λειτουργιών. Σημαίνει κατάτμηση της υπερσυγκεντρωτικής εξουσίας και διάχυση της σε ολόκληρη την Ελλάδα. Έτσι θα ενισχυθούν οι περιφερειακές δομές και σε αρμοδιότητες και σε κεφαλαιακούς πόρους. Ενίσχυση της περιφερειακής εξουσίας σημαίνει πως η χώρα θα διαταχθεί σε σχήμα αυτεξούσιων περιφερειών με δικό τους περιφερειακό προϋπολογισμό, έσοδα και έξοδα, φορολογική πολιτική, εκπαιδευτικά και υγειονομικά συστήματα. Αυτό προϋποθέτει και δικό της περιφερειακό πολιτικό σύστημα με Περιφερειακά κοινοβούλια και ανεξάρτητους Κυβερνήτες. Αυτό ίσως ακούγεται ανοίκεια σε πολλούς αλλά όλες οι κρατικές δομές των αναπτυγμένων χωρών το έχουν ήδη εφαρμόσει από αιώνες. Επιτυγχάνεται έτσι ταυτόχρονα και αποτελεσματική αξιοποίηση των πόρων και ανάπτυξη του προϊόντος και ενίσχυση των πολιτικών δημοκρτικών δομών. Η “ομοσπονδιακή” κυβέρνηση θα κρατήσει στις αρμοδιότητες της, ειδικούς τομείς όπως η Ασφάλεια και η Άμυνα της χώρας, οι διεθνείς σχέσεις και η εξασφάλιση ισόρροπης και συμμετρικής ανάπτυξης του συνόλου της χώρας. Το σημερινό διοικητικό σχήμα γέννησης της κρίσης, καθηλώνει και απαλλοτριώνει τεράστια δυναμικά ανθρώπινων πόρων στους νομούς και στις περιφέρειες, φυσικών πόρων και δυνατοτήτων, ελεγχόμενο από ένα εσμό ανικάνων μικρό πολιτικών φιγούρων που διαγκωνίζονται ψευδώς και υποκριτικώς.

2. Οι αυτεξούσιες και αυτοδιευθυνόμενες περιφέρειες θα είναι στενά συναρτημένες με Αναπτυξιακά Τόξα που θα ρυθμίζουν  την σχετική και απόλυτη εξειδίκευση του περιφερειακού προϊόντος, μεριμνώνατας για την ανάπτυξη των συγκριτικών και ανταγωνιστικών πλεονεκτημάτων. Τα τόξα αυτά θα εκτείνονται ασφαλώς και πέραν των εθνικών συνόρων, είτε προς την Ε. Ένωση των περιφερειών είτε προς τα Βαλκάνια είτε προς τη Μέση Ανατολή και βόρεια Αφρική. Διμερές και πολυμερές εμπόριο, ειδικές ζώνες συναλλαγών, μεταφορά τεχνογωσίας και μηχανισμοί ελκυστικότητας ξένων επενδύσεων, είναι μόνο μερικά πολιτικά εργαλεία μετάπλασης και μεταμόρφωσης του ζοφερού σημερινού κλίματος της κρίσης.

3. Όσοι ομιλούν για ανάπτυξη, συνήθως διαπράττουν το λάθος να εννοούν ποσοτική μεγέθυνση. Όμως ανάπτυξη (development), και όχι growth, σημαίνει κυρίως μεταβολή, μετασχηματισμό των οικονομικών δομών και μεθόδων. Άν ενγχυθεί κεφάλαιο στις ήδη υπάρχουσες δομές της ελληνικής οικονομίας αυτό θα οδηγηθεί στα γνωστά αποτελέσματα της μειωμένης απόδοσης και της κρίσης. Συνεπώς κρίνεται επάναγκες να σχεδιασθεί ένα διαφορετικό πλέγμα οικονομικών σχέσεων και νέων τομέων με διεθνή ανταγωνιστικότητα και εμπορευσιμότητα. Υψηλή τεχνολογία, αγροτοδιατροφή, καινοτομικά προϊόντα και μέθοδοι, υγροποιημένος λιγνίτης, μεταλλουργία και εργαλειομηχανές, ηλεκτρικός εξοπλισμός, πολιτιστικός τουρισμός, προώθηση της ιστορικής διαχρονικότητας, αγροτικός εξοπλισμός, ιστορικοφιλοσοφική εκπαίδευση και αρχαιολογία, μουσικολογία και θρησκειολογία, κλπ, κλπ. Όλα αυτά οφείλουν να αναδειχθούν και προωθηθούν μέσω της δημιουργίας περιφερειακών αναπτυξιακών δικτύων με ενδοπεριφερειακή και διαπεριφερειακή συνάφεια. Για το περιφερειακό πολιτισμικό αναπτυξιακό δίκτυο της Αττικής για παράδειγμα, συνθετικές δράσεις θα αναπτύσσονται από τη Λαυρεωτική έως την Ελευσίνα, αναδεικνύοντας την ελληνική ιστορικότητα σε συνδυασμό με τις σύγχρονες μεθόδους παραγωγής τουριστικού προϊόντος και μεσογειακής διατροφής. (περισσότερα για το αττικό αναπτυξιακό δίκτυο σε προσεχές άρθρο). Το ίδιο συνθετικό πρόταγμα οφείλει να σχεδιασθεί για κάθε περιφερειακό τόξο αναδεικνύοντας την οικονομική και πολιτισμική ταυτότητα κάθε περιφέρειας.

4. Το μοντέλο αυτό, του οποίου την απλή περιγαφική ιδέα δίνουμε εδώ, προϋποθέτει την διάλυση της υπερσυγκεντρωτικής εξουσίας του λεγόμενου “μητροπολιτικού κέντρου”. Οι εξουσίες για να είναι ηγεμονικές χρειάζονται λαϊκή νομιμοποίηση. Και νομιμοποίηση υπάρχει εκεί όπου αξιοποιούνται ορθολογικά οι οικονομικοί, οι ιστορικοί και ανθρώπινοι πόροι, εκεί δηλαδή όπου αυξάνει το βιοτικό επίπεδο των πολιτών. Και εκεί όπου εξασφαλείζεται η ουσιαστική και όχι η τυπική συμμετοχή των κοινωνικών δυνάμεων στους μηχανισμούς λήψης των αποφάσεων.

5. Η ενσάρκωση αυτών των πολιτικών απαιτεί ένα Εθνικό σχέδιο κοινωνικών και αναπτυξιακών πρωτοβουλιών στη βάση του οποίου θα επιχειρηθεί η οποιαδήποτε αναδιάρθρωση του σημερινού χρέους και της εξόδου από τη κρίση. Ακόμα και η Ε. Ένωση θα πιεσθεί να μη επαφίεται στις αυθόρμητες αποφάσεις των δυνάμων της αγοράς αλλά να προβεί σε ένα ενδεικτικό σχεδιασμό ανάπτυξης του ευρωπαϊκού χώρου και του καταμερισμού εργασίας και δράσεων, λειτουργικό τμήμα του οποίου θα αποτελεί η ελληνική αναπτυξιακή πορεία. Διαφορετικά η ευρωπαϊκή κρίση μη αντέχοντας στο διεθνή ανταγωνισμό θα βαθύνει και θα αποδομήσει ολόκληρο το ευρωπαϊκό όραμα. Στη μακροκλίμακα με τον τρόπο αυτό έδρασαν στην αρχή της βιομηχανικής επανάστασης και οι ΗΠΑ, και η Κίνα αλλά και στη μικροκλίμακα και η Γερμανία ή η Ιαπωνία.

6. Η ελληνική κρίση δεν είναι ασφαλώς μια διαταραχή των κυκλικών διακυμάνσεων. Είναι συστημική κρίση του περιφερειακού καπιταλισμού και απαιτεί βαθιές αναδιαρθρώσεις και μεταβολές στις σχέσεις εργασίας / κεφαλαίου, στις σχέσεις παραγωγής / τεχνογνωσίας και στις σχέσεις εξουσίας / πολίτη. Είναι αστείο να επιχειρείται η ανατιμετώπιση του με επαναρρυθμίσεις στα ύψη του αφορολόγητου εισοδήματος, ή τη μείωση των συντελεστών του ΦΠΑ, ή της επιμήκυνσης του χρόνου επιδότησης της ανεργίας. Αυτά και τα παρόμοια, προκαλούν την ίδια αίσθηση που προκαλεί μια μύγα στο κέρατο του ταύρου. Απαιτείται ιστορική μεταβολή και αλλαγή παραδείγματος. Η ευκαιρία είναι ιστορική και ίσως ανεπανάληπτη. Επίσης είναι εξόχως λυπηρό να ακούει κανείς την Αριστερά ενώπιον των εκλογών να διατυμπανίζει, να εξαγγέλει και να περιφέρει, ρυθμιστικά μέτρα που εκφράζουν ίσως το οργισμένο θυμικό του πληττόμενου μέσου και μικρού αστού αλλά όχι τον ορθολογισμό ενός βάσιμου κοινωνικού μετασχηματισμού και ενός προτάγματος “αλλαγής παραδείγματος”.

7. Με το Εθνικό Σχέδιο, οργανικού μέρους του ευρωπαϊκού συνόλου, υπό μάλλης, η χώρα θα έπρεπε εδώ και δυόμισι χρόνια να είχε εμφανισθεί ενώπιον των ευρωπαιϊκών θεσμών, “πρόσωπο με πρόσωπο” και να είχε απαιτήσει όχι συσσώρευση δανείων για εξυπηρέτηση δανείων. Αλλά αναδιάρθρωση του υπάρχοντος χρέους και επενδυτικά κεφάλαια παραγωγικής αναδιάρθρωσης για επίτευξη πραγματικής σύγκλισης. Και όχι τόσα όσα ενέκριναν οι άλλοι πρόχειροι νεοφιλελεύθεροι Μερκοζί, περίπου 200 δις, αλλά ούτε καν τα μισά, που θα έρρεαν απ' ευθείας στις νέες παραγωγικές δομές και στις περιφερειακές εξειδικεύσεις. Με το μοντέλο της ακαριαίας παραγωγικής αναδιάρθρωσης θα επιτυγχάνονταν γρήγορα και η απάλειψη των εγχώριων κλάδων που είναι άκαρποι διεθνώς και επανισορρόπηση των δυνάμεων προσφοράς και ζήτησης σε πραγματικά επίπεδα και ικανοποιητική ανταγωνιστικότητα. Δυστυχώς οι κοντές φιγούρες των πολιτικών μας εξαντλούσαν τη δυναμική τους στα τηλεοπτικά ελληνικά και ξένα πάνελ, αγωνιζόμενοι να μεγαλώσουν τη σκιά τους συμμετέχοντας στο “δελτίο των 8”.

   Οι εκλογές που έρχονται είναι βέβαιο πως δεν θα δώσουν καμμία βιώσιμη απάντηση στα προβλήματα που δημιούργησε και δημιουργεί η κρίση. Θα ανανεώσουν τον ζόφο που επικρατεί και θα βυθίσουν τη χώρα ακόμα πιο πολύ στη χοάνη της απελπισίας, μέχρι να επικρατήσουν νέες απόψεις και νέες πολιτικές, είτε στα υπάρχοντα κόμματα είτε σε νέα, είτε συγκρουσιακά είτε συναινετικά.

   Θ. Κουρματζής

   Human Act