«ΣΥΓΚΡΟΥΣΗ» ΑΓΟΡΩΝ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ

Οι περισσότεροι βλέπουν τις εξελίξεις των γεγονότων να τους αφήνουν πίσω, με απάθεια και προσποιητή αδιαφορία. Για την ακρίβεια, δεν είναι σε θέση να αντιληφθούν τις αιτίες δημιουργίας συγκεκριμένων γεγονότων που στην ουσία τους διαφέρουν από όσα γνώριζαν μέχρι τώρα. Άλλοι μη αναγνωρίζοντας το σχήμα με το οποίο εμφανίζονται αυτά, τα καταγγέλλουν και τα εξορκίζουν αποδίδοντας τα σε εχθρικές και συνωμοτικές δυνάμεις.

Ταυτόχρονα η νέα «άγνωστη» σύσταση των γεγονότων δημιουργεί φόβο, εσωστρέφεια και αμυντική επιθετικότητα στις αμαθείς μάζες όπως παλιότερα οι άγνωστες εκδηλώσεις της φύσης.

Γεγονότα όπως η διεθνοποίηση των αγορών, η παγκοσμιοποίηση των θεσμών, η τιτλοποίηση των χρεών, οι διεθνείς συναλλαγές για τον καθορισμό της τιμής των εμπορευμάτων / νομισμάτων, η αλληλεξάρτηση των οικονομιών, η απεριόριστη κινητικότητα των κεφαλαίων, η συγκρότηση διεθνούς οικονομικής «τάξης» διευθυντικών στελεχών, η χρεοστικότητα των οικονομιών, η αναλογία δεξιότητας / απόδοσης, η δημοκρατικοποίηση των αγορών συναλλάγματος, παραγώγων και επιχειρησιακών τίτλων και πολλά ακόμα, είναι νέα τουλάχιστον για την μεταπολεμική περίοδο, τόσο στην Ευρώπη όσο και στον υπόλοιπο κόσμο. Τα γεγονότα αυτά θεωρούνται ότι είναι οι προπομποί μιας νέας διεθνούς πραγματικότητας η οποία τείνει να καταργήσει την προηγούμενη συγκρότηση δηλαδή τη τάξη των εθνικών κρατών. Τα σύνορα έπεσαν, προσωρινά ή μόνιμα, τουλάχιστον στον οικονομικό χώρο.

Στον πολιτικό και πολιτισμικό χώρο η κατάσταση που προσδιορίζει τα γεγονότα είναι ανάμικτη. Συνυπάρχουν θα έλεγα δύο αντιτιθέμενες τάσεις οι οποίες καταφέρνουν, αφού είναι ισοδύναμες, να ακινητοποιούν τις εξελίξεις, να δημιουργούν συγχύσεις και να οδηγούν σε συγκρούσεις.

Το γνωστό σε όλους οικονομικό και κοινωνικό σύστημα του καπιταλισμού για άλλη μία φορά στην ιστορία του επεκτείνεται και λαμβάνει παγκόσμια μορφή. Αυτή τη φορά όμως τα πράγματα φαίνονται και είναι διαφορετικά. Οι γιγαντιαίοι χώροι των εργοστασίων της βιομηχανίας, της μεταποίησης και της ορυχείας του παρελθόντος υπάρχουν βέβαια και σήμερα αλλά τα ποσοστά των κερδών που παράγουν είναι μικρά έως και κοινωνικά υποτυπώδη. Τα τεϋλορικά και φορντικά συστήματα των αρχών του προηγούμενου αιώνα δείχνουν πλέον να είναι ανήμπορα να οργανώσουν τις δυνάμεις της εργασίας, του χρόνου και της παραγωγής. Οι οχλούσες ενεργειακές πρώτες ύλες έχουν θαφτεί στα υπόσκαφα της βιομηχανικής τεχνολογίας τουλάχιστον στον δυτικό κόσμο. Το χρονόμετρο του εργάτη και τα χρωματιστά κολάρα των εργασιακών διακρίσεων αναρτήθηκαν στα ράφια των βιομηχανικών μουσείων. Οι σειρές της μαζικής παραγωγής τυποποιημένων και ομοιόμορφων προϊόντων δεν ανταποκρίνονται πια στις καταναλωτικές προτιμήσεις που διαβαθμίζονται τώρα έως και το προσωπικό επίπεδο. Οι μεγάλες ποσότητες των οικονομιών κλίμακας με τις περιβαλλοντοβόρες εισροές που απαιτούσαν παραμερίζουν προς χάριν των ποιοτικών και αναλώσιμων τεχνολογιών. Οι εθνικές αγορές, οι ποικίλες μορφές προστασίας των εθνικών συνόρων, οι δασμοί και οι ποσοστώσεις που διατηρούσαν τάχα την απασχόληση σε υψηλά επίπεδα, εμποδίζοντας τις εισαγωγές, θεωρούνται αντιαναπτυξιακές καταστάσεις και παραβλέπονται σε όφελος των υπερεθνικών αγορών και της ελεύθερης διακίνησης των οικονομικών μέσων. Η εν σειρά παραγωγική διαδικασία που θανάτωνε την παραγωγική ικμάδα του εργάτη με την επαναληπτικότητα και τη μονοτονία, ακούσια ή εκούσια, δημιουργεί χώρο για την ευρηματικότητα, την καινοτομία και την πρωτοτυπία. Στις εγκαταστάσεις της Google ή της ΙΒΜ, οι μικροί κύκλοι δημιουργικής εργασίας που εξειδικεύονται και στις πιο απίθανες μορφές εκδήλωσης της ανθρώπινης συμπεριφοράς, ανταμείβονται με μη συμβατικούς τρόπους και κατοχυρώνουν νέα εργασιακά πρότυπα.  

Τα μεγάλα αυτά κύματα των αλλαγών που υποδαύλισε η τεχνολογική και επιστημονική οργάνωση των πληροφοριών από τη μια και ο πολιτικός θετικισμός από την άλλη, εισέβαλλαν και κατάργησαν τα εθνικά άσυλα των κρατών στα οποία κρύβονταν κάθε είδους ασχήμιες, αναχρονισμοί και καταπατήσεις δικαιωμάτων που προέρχονταν από λογής λογής δικτατορίσκους, δεσποτικά κόμματα, άκαμπτους και αναχρονιστικούς ταξικούς θεσμούς, μπαρόκ λαϊκισμούς, υποκριτές ιδιοτελείς «πολιτικούς» και απολυταρχικά καθεστώτα. 

Οι διαδικασίες των μετασχηματισμών όμως δεν έχουν τελειώσει ακόμα. Βρίσκονται σε εξέλιξη και οι αντιτιθέμενες δυνάμεις μάχονται για την διατήρηση και κατάκτηση αυτών που νομίζουν ότι δικαιούνται. Οι κοινωνίες αποκτούν νέα επαγγελματικά στρώματα, πολύμορφες στιβάδες προτιμήσεων και νέες προτεραιότητες. Ό,τι βρίσκονταν στο κέντρο τους στο πρόσφατο παρελθόν, όπως η εργατική και βιομηχανική τάξη με τα πολιτιστικά τους πρότυπα, τείνουν να εξωθηθούν στη περιφέρεια.

Πάνω απ’ όλα όμως εκείνο που απειλείται περισσότερο είναι η ιδεολογία του Έθνους / Κράτους. Βάλλεται αυτό και καρκινοβατεί μεταξύ της επέκτασης των υπερεθνικών οριοθετήσεων και των τοπικών προσδιορισμών που ολοένα και του αφαιρούν εξουσίες.

Ιστορικά θα πρέπει να θυμηθούμε πως το εθνικό κράτος στέγασε κάτω από τον προστατευτικό του μανδύα και εναρμόνισε παραδόσεις και συμφέροντα διαφορετικών φυλετικών και πολιτισμικών ομάδων. Στην ουσία συνέστησε την ιδεολογία του βιομηχανικού καπιταλισμού που επεδίωκε ενοποίηση των αγορών και τυποποίηση των καταναλωτικών προτιμήσεων. Στοιχεία που θεωρήθηκαν οι προϋποθέσεις για την μαζική παραγωγή, τα μεγάλα μεγέθη και τις απαιτήσεις των οικονομιών κλίμακας.

«Ο μεγάλος μετασχηματισμός» όμως του συστήματος σε διαφοροποιημένες αγορές, σε τμηματοποίηση της παραγωγής, στην εμπορευματοποίηση του κεφαλαίου και στην εκμετάλλευση των οικονομικών «εφαρμογών» γνώσης, σκόρπισε δεξιά και αριστερά όλα τα προηγούμενα μοτίβα και πάει να  φέρει μία νέα κοινωνική και οικονομική οριοθέτηση.

Η νέα αυτή παγκόσμια οικονομική διαμόρφωση που έχει ως επίκεντρο την παροχή χρηματοοικονομικών υπηρεσιών, των υπηρεσιών ατομικής φροντίδας, των κερδοφόρων μεταβιβάσεων κεφαλαίων και των καινοτομικών γνωστικών ηλεκτρονικών εφαρμογών, έχει πάρα πολλές απαιτήσεις από τα δρώντα οικονομικά ανθρώπινα υποκείμενα. Δεδομένου ότι οι παγκόσμιες χρηματοοικονομικές συναλλαγές διεξάγονται πάνω σε εικονικές παραστάσεις πραγματικών  οικονομικών μεγεθών, όπως είναι οι μετοχές επιχειρήσεων, τα εμπορεύματα, τα ξένα νομίσματα, τα παράγωγα και τα αντιπαράγωγα τους, τα δημόσια χρέη και τα ασφάλιστρα τους, τις θετικές και αρνητικές προσδοκίες, και πολλά ακόμα, α-τοπικά και απρόσωπα, θα πρέπει κανείς να χρησιμοποιήσει μίγματα μεταφυσικών και ρεαλιστικών μοντέλων, ορθολογικών και ανορθόλογων, βραχυπρόθεσμου και μακροπρόθεσμου ορίζοντα, και άλλα αντιφατικά, προκειμένου να επενδύσει επιτυχώς το κεφάλαιο του ώστε να το πολλαπλασιάσει ταχέως. Δεν είναι όπως παλιά που ήξερες πως η επένδυση σε βιομηχανική εγκατάσταση θα σου απέφερε ένα ετήσιο κέρδος κοντά στο 15% με χρόνο απόσβεσης τουλάχιστον μία πενταετία. Σήμερα στο ίδιο χρονικό διάστημα ο επενδυτής μπορεί να πολλαπλασιάσει το κεφάλαιο του επί πέντε ή επί δέκα ή και περισσότερο αν προβλέψει σωστά τις εξελίξεις των τιμών. 

Αυτές οι ικανότητες δεν είναι οικείες στο σημερινό άνθρωπο ούτε στη Δύση ούτε στην Ανατολή. Απαιτεί πολλές γνώσεις, αποφασιστικότητα ρομπότ και ισχυρή ψυχολογία ανάληψης ρίσκου. Όσοι τις διαθέτουν σχηματίζουν ένα λεπτό στρώμα επιχειρήσεων πάνω στη κοινωνία και αμείβονται με υπέρογκα ποσά, μπόνους, δώρα και άϋλους τίτλους. Δημιουργούνται γιγαντιαίες ανισότητες εισοδημάτων, τρόπων ζωής και προτύπων κουλτούρας μέσα στις χώρες αλλά και μεταξύ των χωρών. Σιγά σιγά τα νέα αυτά μοτίβα εξαπλώνονται σε μεγαλύτερες περιοχές της κοινωνίας, νέες επιστημονικές διατυπώσεις αναφύονται στα μαθηματικά και στη στατιστική, στη πληροφορική και στη βιοτεχνολογία, στην οικονομία και στη διεθνή γεωπολιτική. Η παραδοσιακή εικόνα του βιομηχανικού πολιτισμού φαίνεται να θολώνει και μαζί της οι πολιτιστικές αξίες που ενέπνεε.

Η νέα εκδοχή του καπιταλισμού είναι αδυσώπητη κοινωνικά. Κυνικά σκληρή και ανάλγητη εξουδετερώνει κάθε αδύναμο ον που θα βρει στο δρόμο της, είτε αυτό είναι επιχείρηση είτε είναι κράτος είτε ακόμα και φυσικό πρόσωπο. Η δικαιολογία είναι ότι οι άνθρωποι οφείλουν να είναι ορθολογικά όντα γιατί διαθέτουν νόηση και ότι κάθε λάθος τους συλλογικό ή ατομικό θα πρέπει να πληρώνεται όπως και κάθε ορθή επιλογή δικαιούται να ανταμείβεται. Ενώ όμως οι πληθυσμοί των χωρών αυξάνονται και ενώ κάθε κρατική και πολιτική οντότητα δεν διαθέτει τις υψηλές δεξιότητες του σύγχρονου οικονομικού ορθολογισμού αλλά ούτε και τα συστήματα εκπαίδευσης είναι στραμμένα προς αυτή την κατεύθυνση, οι κοινωνικοί προϋπολογισμοί γίνονται γιγαντιαίοι και τα ελλείμματα που παράγουν καλύπτονται από δανεισμό ο οποίος με τη σειρά του εκτρέφει το τέρας των χρηματαγορών.