Τίποτα θλιβερότερο, στις μέρες μας, από το να γίνεσαι μάρτυρας, ενός ζοφερού κλίματος που αναδύεται από τα προγράμματα των τηλεοπτικών μέσων ενημέρωσης αλλά, φευ, και από μια μερίδα έγκριτων αρθρογράφων του ημερήσιου τύπου. Πλήθος καταγγελιών βλέπουν το φως της δημοσιότητας για τα κακώς κείμενα του ελληνικού κράτους, για τα στραβά, τ’ ανάποδα και τα παράλογα, ρίχνοντας επαναληπτικές ριπές πότε εναντίον της κομματοκοκρατίας, πότε εναντίον της αντιπαραγωγικής γραφειοκρατίας, πότε εναντίον της επιχειρηματικής «λαμογιάς» και πότε κατά του μικροαστικού ατομισμού του Έλληνα. Πρωτοσέλιδα, δίστηλα, μονόστηλα ακόμα και «σαλόνια», φιλοξενούν αναλύσεις / καταγγελίες, δίκην «αποκαλύψεων», οι οποίες, υποτίθεται, πως υποδεικνύουν ένα προς ένα τα σημεία της πορείας που μας οδήγησε στον επικείμενο γκρεμό. Πολεοδομίες, εφορίες, τελωνεία, νοσοκομεία, δήμοι, επιχειρήσεις, και ό,τι άλλο υπάρχει στην ελληνική επικράτεια είναι βουτηγμένο στην αδιαφάνεια και τη διαφθορά.

Εμβρόντητοι οι αναγνώστες διερωτώνται: Μα καλά όλοι αυτοί οι εκ των υστέρων προμηθείς, που ήταν όλα αυτά τα χρόνια; Αυτοί οι ίδιοι δεν ήταν τόσο καιρό σκαρφαλωμένοι στα χρυσά κάγκελα του κράτους και έχαιραν σε στάση μακάριας απόλαυσης; Αυτοί δεν ήταν εκείνοι που υμνολογούσαν την εκπληκτική κούρσα της ανάπτυξης της ελληνικής οικονομίας που έδινε πρωτόγνωρα επίπεδα στην κοινωνική ευημερία; Τελικά αυτή η σκυταλοδρομία απενοχοποίησης του εαυτού, δεν έχει finish;

Όλες οι αιτίες της κρίσης έχουν εντοπισθεί, έχουν ονομασθεί και έχουν καταγγελθεί κατά κόρον και κατ΄ επανάληψη. Ο,τιδήποτε προστίθεται προκαλεί καταρράκωση της ψυχολογίας. Εκείνο που παραμένει ανέπαφο σχεδόν μέχρι σήμερα, είναι το πεδίο των θεμελιωμένων στρατηγικών που θα οδηγήσουν με ασφάλεια την Ελλάδα μακριά από το σκοτεινό εφιάλτη. Αυτό το πεδίο συνιστά και το δύσκολο μέρος της υπόθεσης, γιατί απαιτεί ανεύρεση, συλλογή, ταξινόμηση και επεξεργασία στοιχείων αλλά και θεωριών, που αν, οι στρατηγικές, εφαρμοσθούν με ρεαλισμό και αποφασιστικότητα, η χώρα θα γνωρίσει νέες εποχές ανάπτυξης. Αλλά δυστυχώς έχουμε μαζευτεί όλοι πάνω από τον ημιθανή και διαπληκτιζόμαστε για τις αιτίες που τον έφεραν σ’ αυτή τη κατάσταση αντί να ερευνούμε για την αποτελεσματική και επιβεβλημένη θεραπεία του.

Δεδομένου ότι οι κομματικοί μηχανισμοί και τα επιτελεία τους, αλλά δυστυχώς και η κυβερνητική πυραμίδα, δεν διαθέτουν ένα εναλλακτικό αναπτυξιακό σχέδιο, με βραχυπρόθεσμες και μακροπρόθεσμες χρηματοδοτικές εκτιμήσεις, με στόχους κατά κλάδο και τομέα, με περιεχόμενο περιφερειακής και τοπικής εξειδίκευσης, με αναδιάρθρωση των επαγγελματικών εξειδικεύσεων, με ειδικές και όχι γενικές προτάσεις για τη βελτίωση της ανταγωνιστικότητας, με ανατροπή της σχέσης εσωτερικού και εξωτερικού τομέα της εθνικής οικονομίας, και με βελτίωση της σχέσης αμοιβών – παραγωγικότητας, θα πρέπει οι ερευνητικοί φορείς, τα πανεπιστήμια, μεγαλόσχημα προσωπικοτήτων ιδρύματα και όποιοι άλλοι θεωρούν τους εαυτούς τους κατόχους της σχετικής τεχνογνωσίας, να αναλάβουν την εκπόνηση του συγκεκριμένου έργου. Και αν αυτό δεν μπορεί να γίνει με κρατικές χρηματοδοτήσεις, δεν πρέπει να ακυρωθεί αλλά να επιχειρηθεί με ιδιωτικές χρηματοδοτήσεις. Γιατί ενώ οι επιχειρήσεις, οι τράπεζες, οι πολυεθνικές και ό,τι άλλο θεωρείται «η ραχοκοκαλιά αυτού του συστήματος» είναι ο κύριος ωφελημένος από την πορεία μεγέθυνσης που επιτεύχθηκε μέσω του υπερδανεισμού και υπέρ καταναλωτισμού, τα τελευταία δέκα πέντε χρόνια, ωστόσο δεν φαίνεται πως πρωτοστατεί στην εκπόνηση και αποδοχή ενός εθνικού αναπτυξιακού προγράμματος διαρθρωτικής προσαρμογής, που στο κάτω κάτω θα ωφελήσει πρώτα αυτό το ίδιο. Αντίθετα πολλοί διαπιστώνουν την ανάγκη σχεδίασης, όπως ο διευθύνων σύμβουλος της F.G. EUROBANK, σε πρόσφατη ομιλία του στη Κύπρο, αλλά μόνο διαπιστώνουν. Στην ουσία όμως δεν φαίνεται να υπάρχει ουσιαστική βούληση για την ανάληψη σοβαρής πρωτοβουλίας κάλυψης του ελλείμματος τεχνογνωσίας.

Γιατί; Γιατί απλούστατα μια πολιτική θέση κρύβεται πίσω από αυτή την απροθυμία: Δεν χρειάζεται κανένα είδος προγραμματικού σχεδίου το οποίο θα κατευθύνει τους πόρους της οικονομίας γιατί έτσι θα υπονομευθούν οι κανόνες και οι λειτουργίες της ελεύθερης αγοράς. Οι ίδιοι οι διανεμητικοί και αναδιανεμητικοί μηχανισμοί της αγοράς μπορούν να δημιουργήσουν τις προϋποθέσεις και να πυροδοτήσουν διαδικασίες ανάπτυξης. Δεν χρειάζεται η κρατική παρεμβατικότητα ούτε και ενδείκνυται ο αναπτυξιακός προγραμματισμός. Θα πρέπει να αφήσουμε, ισχυρίζεται η θέση αυτή, τους αυτόματους σταθεροποιητές, να δράσουν και να επαναφέρουν την οικονομία σε κατάσταση ισορροπίας. Μάλιστα, όπως ακούσαμε από τον ίδιο τον διοικητή της Τράπεζας της Ελλάδας σε πρόσφατη τηλεοπτική συνέντευξη, η μείωση του δημοσιονομικού ελλείμματος αυτόματα θα πυροδοτήσει τους κινητήρες ανάπτυξης. Η αγορά λοιπόν έχει την ενδογενή ικανότητα να αυτορυθμίζεται. Ωραία σύγχρονη νεοκλασική επιχειρηματολογία της δεκαετίας του ‘70!

Έστω ότι θεωρούμε τη θέση αυτή των νεοκλασικών σωστή. Πως μπορεί όμως να απεικονίσει την πραγματικότητα, όπως φιλοδοξεί, όταν δεν παίρνει υπ’ όψιν της: πρώτον, ότι η ελληνική αγορά δεν διαθέτει αυτοτελείς μηχανισμούς καθορισμού και επανακαθορισμού των οικονομικών ισορροπιών, δεύτερον, ότι η κρατική δαπάνη είναι αυτή που διατηρεί ακμαία ή όχι την αγορά, ανάλογα με το ύψος της, και τρίτον, ότι η ελληνική αγορά είναι χειραγωγημένη από την υπέρ κρατική αυθαιρεσία. Άλλωστε και οι ίδιοι φαίνεται πως αναγνωρίζουν τις παρά πάνω αλήθειες γιατί επιζητούν μετ’ επιτάσεως την απελευθέρωση των αγορών μέσω των διαρθρωτικών μεταρρυθμίσεων κάτι που στην ουσία συνιστά έμμεση ομολογία ότι οι αυτόματοι σταθεροποιητές δεν μπορούν να λειτουργήσουν. Εδώ δεν πρόκειται για μια νομοτελή και αυτοτελή αγορά, όπως συμβαίνει αλλού, αλλά μάλλον πρόκειται για ένα είδος κρατικής αγοράς που δεν ανακατανέμει κατά βέλτιστο τρόπο τους πόρους αλλά τους σπαταλά και τους συγκεντρώνει.

Η δυναμική των πραγμάτων λοιπόν, επιβάλλει την εκπόνηση ενός, ποιοτικά και ποσοτικά, νέου παραγωγικού προτύπου, το οποίο θα στηρίζεται, βραχυπρόθεσμα, στα διαθέσιμα συγκριτικά πλεονεκτήματα της χώρας, και μακροπρόθεσμα, στα ανταγωνιστικά που θα προκύψουν από την βελτίωση των δεξιοτήτων του ανθρώπινου δυναμικού και του αποθέματος κεφαλαίου.

Παρ’ όλα αυτά, η συστημική κρίση που βιώνουμε σήμερα οι Έλληνες, θα πρέπει να αντιμετωπιστεί ενεργητικά με την κινητοποίηση των ζωντανών παραγωγικών δυνάμεων της οικονομίας και της κοινωνίας των πολιτών και όχι παθητικά, με απαισιοδοξία, που αδρανοποιεί τα κοινωνικά αντανακλαστικά. Δυστυχώς στη δεύτερη αυτή κατεύθυνση κατατείνει ο ακατάσχετος αγοραίος «λόγος» των mass media, αυξάνοντας περισσότερο τη σύγχυση.

Δεν είναι πάντα εύκολο αλλά μέσα από το βουητό, μπορούμε να διακρίνουμε το σχηματισμό τριών απόψεων για το μείζων θέμα της ανάπτυξης. Η πρώτη άποψη είναι αυτή που θεωρεί ότι η δημοσιονομική εξυγίανση και προσαρμογή θα προκαλέσει την αυτόματη δράση των μηχανισμών ανάπτυξης των παραγωγικών και καταναλωτικών δραστηριοτήτων, αυξάνοντας το ΑΕΠ. Είναι το είδος της νεοκλασικής αυτοματικής ανάπτυξης, που ωστόσο έχει να εμφανιστεί από την Μεγάλη κρίση του 1932. Η δεύτερη άποψη που «σέρνεται» εδώ και κει, είναι αυτή που προτρέπει την κυβέρνηση να αυξήσει αδιακρίτως τις επιδοματικές ενισχύσεις προς επιχειρήσεις που πλήττονται από τη κρίση, ή να μειώσει τη φορολογία τους. Αυτή η άποψη συγκρούεται με τη πρώτη γιατί έτσι δεν θα επέλθει η δημοσιονομική εξυγίανση και τα ελλείμματα αντί να μειωθούν θα αυξηθούν. Είναι το είδος της καταναλωτικής ανάπτυξης που οδήγησε στη κρίση. Η τρίτη άποψη για την ανάπτυξη, θέλει την κυβέρνηση να δράσει ώστε να εξαλειφθούν τα εμπόδια που αποθαρρύνουν την εισροή ξένων επενδυτικών κεφαλαίων, ενώ ταυτόχρονα να συνεχίσει την πολιτική της εξυγίανσης των δημοσιονομικών παθογενειών.

Παρ’ ότι και οι τρεις απόψεις εμφανίζουν ψήγματα προσωρινής ορθότητας, έχει αποδειχθεί πως δεν μπορούν να δώσουν λύση στο πρόβλημα μακροπρόθεσμα. Και τούτο γιατί αναγορεύουν το Κράτος σε κύριο μοχλό των αναπτυξιακών πρωτοβουλιών ενώ είναι ακριβώς αυτό που για δεκαετίες με τη δράση του, ανέμελα και ανεύθυνα, προκάλεσε τον τυφώνα της σημερινής κρίσης. Με άλλα λόγια, αφήνουν απ’ έξω τις παραγωγικές δυνάμεις της χώρας και τη κοινωνία των πολιτών. Ενώ το Κράτος είναι ο μεγάλος ασθενής της ελληνικής κοινωνίας, καλείται, απ’ την άλλη, να λάβει πρωτοβουλίες για την ανάκαμψη. Μιλώντας ήπια, δεν είναι λίγο αταίριαστο για να μη πω παράλογο;

Έλλειμμα τεχνογνωσίας;

Οι παραγωγικές δυνάμεις της εργασίας και του κεφαλαίου, που βρίσκονται, γιατί μένουν έξω από την αναγκαιότητα λήψης πρωτοβουλιών εκπόνησης εθνικού αναπτυξιακού σχεδίου; Οι θεσμικές αρθρώσεις της κοινωνίας των πολιτών, (ερευνητικά κέντρα, think tank, επιστημονικά ιδρύματα, επιμελητήρια, επαγγελματικές ενώσεις, πανεπιστήμια, μελετητικά κέντρα ομίλων) που βρίσκονται αυτή τη κρίσιμη ώρα; Φανταστείτε πόσο διαφορετικά θα ήταν τα πράγματα αν οι Ελληνικές τράπεζες για παράδειγμα, είχαν εκπονήσει ανάλογα σχέδια και κατόπιν τα έθεταν σε διαβούλευση, προκειμένου τα πορίσματα να προωθούνταν για κυβερνητική υλοποίηση. Αν οι τριτοβάθμιες οργανώσεις της εργασίας και του κεφαλαίου έπρατταν το ίδιο, ξεπερνώντας προς στιγμήν τον διεκδικητικό τους ρόλο για βελτίωση εισοδήματος.

Το έλλειμμα τεχνογνωσίας για «ανάπτυξη με αναδιάρθρωση», είναι επείγον και οφείλει να καλυφθεί από τη θεσμική άρθρωση της κοινωνίας και όχι από το Κράτος με τις υποδιαιρέσεις του ή ακόμα χειρότερο από ξένους ειδικούς ή την λεγόμενη τρόϊκα. Και δεν αναφέρομαι στις αποσπασματικές προτάσεις που «πέφτουν» συχνά – πυκνά, για αξιοποίηση της δημόσιας περιουσίας, για μείωση των δαπανών ή για την πάταξη στης σπατάλης. Όλα αυτά, όταν δεν είναι ενσωματωμένα σε ένα στρατηγικό πλαίσιο αναφοράς, όταν δεν εξυπηρετούν αναπτυξιακούς στόχους αλλά μόνο πρόσκαιρα ταμειακούς, είναι βέβαιο πως μπορεί να αναβάλλουν την κατάρρευση αλλά δεν θα την αποφύγουν.