Η αναπτυξιακή καμπύλη ανόδου άρχισε να παίρνει καθοδική κλίση όταν οι πιστωτικές ροές εμφάνισαν μεγάλη μείωση. Αυτό συνέβη λόγω του γεγονότος ότι τα ταϋλανδέζικα προϊόντα μείωσαν την ανταγωνιστικότητα τους μετά τη υποτίμηση του γεν και του κινεζικού γουάν, όπως ανέφερε πιο πάνω. Οι ενδιάμεσες χρηματοπιστωτικές κερδοσκοπικές εταιρίες άρχισαν να καταγράφουν ζημιές γιατί δεν ήταν πλέον εύκολος ο ξένος δανεισμός. Όσο η φούσκα ξεφούσκωνε οι απώλειες μεγάλωναν με αποτέλεσμα να μειώνεται και η εμπιστοσύνη των ξένων επενδυτών. Οι τιμές των μετοχών έπεφταν ραγδαία όπως και οι τιμές των ακινήτων. Η κεντρική Τράπεζα βρέθηκε αντιμέτωπη με μεγάλα προβλήματα. Η μείωση των ξένων εισροών μείωσε και τη ζήτηση για το μπάχτ στις αγορές ξένου συναλλάγματος. Αλλά η ανάγκη για μετατροπή μπάχτ σε ξένο νόμισμα για να πληρωθούν οι εισαγωγές της νεόπλουτης τάξης συνεχίστηκε με τον ίδιο ρυθμό. Για να παραμείνει σταθερή η ισοτιμία μπάχτ / δολαρίου η Τράπεζα τώρα έπρεπε να ενισχύσει το εθνικό νόμισμα πουλώντας δολάρια και γεν και αγοράζοντας μπάχτ. Ακριβώς το αντίθετο δηλαδή από εκείνο που έπραττε όταν ήταν αυξημένες οι ξένες εισροές στις εποχές της μεγέθυνσης.

Βέβαια θα μπορούσε να πράξει και κάτι άλλο, περισσότερο σίγουρο για τη διατήρηση της σταθερής ισοτιμίας. Να αυξήσει τα επιτόκια προκαλώντας αρμπιτράζ δολαρίου και μπάχτ. Αυτό όμως θα δημιουργούσε άλλου είδους προβλήματα. Θα μείωνε την επενδυτική τάση σε μια εποχή που η αρχή της ύφεσης είχε κιόλας κάνει την εμφάνιση της. Θα αύξανε την ανεργία και θα επιτάχυνε την ύφεση. Μια άλλη λύση ήταν να αφήσει η κυβέρνηση ελεύθερη την διακύμανση της ισοτιμίας και η αξία του νομίσματος να πέσει έως εκεί που επέβαλαν οι αγορές. Αλλά αυτό με τη σειρά του θα επέφερε μεγαλύτερες ζημιές γιατί πολλές επιχειρήσεις είχαν ήδη συνάψει δάνεια σε ξένο νόμισμα και μια τέτοια κίνηση θα έκανε περισσότερο επαχθή το δανεισμό τους. Μια τρίτη λύση θα ήταν να προχωρήσει η κυβέρνηση στη λήψη σκληρών εσωτερικών μέτρων περιορισμού της αγοραστικής δύναμης και μείωσης των ελλειμμάτων αλλά αυτό φάνηκε πως δεν ήταν μέσα στις επιλογές της. Έτσι συνέχισε να εξαντλεί τα συναλλαγματικά της αποθέματα προκειμένου να στηρίξει την αξία του εθνικού νομίσματος. Όμως αυτά ήρθε κάποια στιγμή που εξανεμίσθηκαν με αποτέλεσμα την απελευθέρωση της διακύμανσης της ισοτιμίας και την απώλεια του 50% της αξίας του μπάχτ. Οι συνέπειες ήταν δραματικές για τις επιχειρήσεις, για την απασχόληση, για το χρέος και για τις τιμές.

Η επέμβαση του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου, ήταν ακαριαία. Προσπάθησε να αποτρέψει τη μετάδοση της κρίσης και στις γειτονικές χώρες όπως η Ινδονησία, η Μαλαισία και η Κορέα αλλά απέτυχε. Κατόπιν προσπάθησε να επανακτήσει την εμπιστοσύνη των αγορών ώστε να αρχίσουν και πάλι οι ξένοι επενδυτές να δανείζουν την Ταϊλάνδη και τις άλλες χώρες λαμβάνοντας τα γνωστά μέτρα απορρύθμισης της αγοράς εργασίας και της εξυγίανσης των δημοσιονομικών.

Η κρίση μεταδόθηκε και σε άλλες χώρες της περιοχής λόγω της απόσυρσης της εμπιστοσύνης των διεθνών επενδυτών από τη περιοχή της νοτιανατολικής Ασίας. Αυτό προκάλεσε πανικό ο οποίος λειτούργησε καταστροφικά για τις τράπεζες οι οποίες έβλεπαν τους καταθέτες τους να αποσύρουν μαζικά τα χρήματα τους.  Οι συνέπειες της κρίσης στην Ινδονησία ήταν ακόμα πιο οδυνηρές γιατί το ΔΝΤ περιέκοψε τις επιδοτήσεις βασικών αναγκών προς τους φτωχούς με αποτέλεσμα την αύξηση του αριθμού των θανάτων της εν λόγω πληθυσμιακής ομάδας.

Πάντως, αν περάσουμε σε ένα βαθύτερο επίπεδο ανάλυσης θα καταλήξουμε στο συμπέρασμα πως οι αναδυόμενες οικονομίες ή αγορές, είναι ευάλωτες στις κρίσεις γιατί η ανάπτυξη τους στηρίζεται στα κεφάλαια των διεθνών επενδυτών. Σε ένα παράγοντα δηλαδή ο οποίος δεν μπορεί να ελεγχθεί από τις ίδιες και ο οποίος δεν είναι σταθερός. Τα κεφάλαια της διεθνούς ρευστότητας, λόγω της εύκολης κινητικότητας τους, στρέφονται εκεί όπου η σχέση απόδοσης / κινδύνου είναι απολύτως ευνοϊκή γι’ αυτά. Επομένως το μοντέλο ανάπτυξης που στηρίζεται στις ξένες πιστωτικές επενδύσεις αν δεν προσαρμοσθεί σωστά μπορεί να προκαλέσει τα αντίθετα αποτελέσματα από τα αναμενόμενα και για τους πιστωτές και για τους οφειλέτες. Αντίθετα ένα μοντέλο που στηρίζεται στην ιδιοσυντηρούμενη ανάπτυξη και μεριμνά για την εσωτερική συσσώρευση μπορεί να θωρακισθεί από τις μεγάλες διακυμάνσεις των μεγεθών της διεθνούς οικονομίας ή τουλάχιστον να ελαχιστοποιήσει τις συνέπειες. Εξ’ άλλου οι αναδυόμενες οικονομίες εμφανίζουν τόσο ευάλωτες και ανολοκλήρωτες οικονομικές, πολιτικές και κοινωνικές δομές, με κριτήρια αγοράς, που ανά πάσα στιγμή μπορούν να προκαλέσουν αναταραχές όπως έγινε στο Μεξικό, που θα αυξήσουν τον κίνδυνο και θα τρέψουν σε φυγή τα ξένα κεφάλαια.

Η κρίση της διεθνούς εμπιστοσύνης που έπληξε τις ασιατικές χώρες άνοιξε ταυτόχρονα ένα φαύλο κύκλο, πολύ εύκολα, με τα παρακάτω στάδια:

              - Η μείωση των εξωτερικών πιστώσεων δημιούργησε προβλήματα στο τραπεζικό σύστημα.

-                                    - Τα προβλήματα αυτά μείωσαν τη διεθνή εμπιστοσύνη η οποία αντανακλάστηκε στη μείωση των πιστώσεων.

-                  - Η εξέλιξη αυτή οδήγησε με τη σειρά της στην αύξηση των επιτοκίων η οποία μείωσε τις αξίες των τίτλων περιουσίας.

-                 - Η μείωση των στοιχείων αυτών αύξησε τις τραπεζικές επισφάλειες και τα δάνεια που δεν εξοφλούνταν.

-                 - Και αυτό με τη σειρά του αύξησε τα προβλήματα που ήδη είχε ο τραπεζικός τομέας.

-                 - Τέλος οι πιστώσεις μειώθηκαν αποκαρδιωτικά και προς τις εθνικές επιχειρήσεις με αποτέλεσμα τη συρρίκνωση του χώρου τους, τις απολύσεις και τη μείωση του βιοτικού επιπέδου του πληθυσμού.

Η παρέμβαση των διεθνών οργανισμών αντί να μεριμνήσει για την ενίσχυση των εγχώριων δομών της οικονομίας και της κοινωνίας, φροντίζει για την αποκατάσταση της εμπιστοσύνης των διεθνών επενδυτών με δημοσιονομική προσαρμογή και απελευθέρωση των αγορών εργασίας.

Η ίδια πρακτική ακολουθείται και στην περίπτωση της Ελλάδας. Δεν μπορεί να αρνηθεί κανείς  τη δημοσιονομική εξυγίανση και τις αναγκαίες μεταρρυθμίσεις στις αγορές, αλλά όταν αυτές επιχειρούνται χωρίς τις αναγκαίες χρονικές και συνειδησιακές προϋποθέσεις, τότε είναι βέβαιο πως θα αποτύχουν. Επιπρόσθετα αυτές θα πρέπει να συνδυασθούν με τις δομικές αλλαγές που χρειάζονται στο παραγωγικό και κοινωνικό ιστό της χώρας, προκειμένου να κτιστούν αυτοσυντηρούμενοι μηχανισμοί και λειτουργίες αυτοτροφοδοτούμενης ανάπτυξης. Ειδικά για την Ελλάδα όπου η κρίση δεν είναι μόνο νομισματική αλλά και παραγωγική δηλαδή συστημική, η αντιμετώπιση της θα πρέπει να ενταχθεί σε ένα ευρύτερο πρόγραμμα ολικής (και όχι μόνο οικονομικής) αναπτυξιακής αναδιάρθρωσης με το οποίο θα επιτευχθεί ο ορθολογισμός των επιλογών και η εναρμόνιση στόχων και μέσων. Αυτές οι διαδικασίες όμως είναι ιστορικές, απαιτούν χρόνο και λαμβάνουν χώρα κάτω από μείζονα γεγονότα.

Κουρματζής Θανάσης

Οικονομολόγος / Στατιστικός / Συγγραφέας